Uygurların (744/5-840) İpek yolu üzerindeki ticari faaliyetleri

Abstract

İpeğin bir mensucat maddesi olarak insanlar tarafından kullanılmaya başlandığı tarihler, eski dönemlere kadar ulaşmaktadır. Sonraki yüzyıllarda da ipek önemini muhafaza etmiştir. Orta Asya Türk tarihi, bu kıymetli kumaşın başka pazarlara sunulmak üzere takip ettiği güzergâhın hâkimiyetini ele geçirme mücadeleleriyle dolu bir tarihtir. İpeğin üreticisi olan Çin, pazarladığı malın güzergâhını da kontrol altına almak istemiştir. Fakat güzergâhın geçtiği topraklarda başka milletler ve kavimler meskûndur. Zikredilen kavimler, mevcut zenginlikleri ele geçirmek amacıyla hareket ettikleri için, Çinlilerin mukavemetiyle karşılaşmışlardır.Grek-Roma, İran ve Çin gibi büyük yerleşik medeniyetler her zaman zenginlik ve jeostratejik bölgelerin kontrolünü ele geçirmek için saldırarak, tahakküm ederek, zayıf olanları ortadan kaldırma yoluna yönelmiştir. İpek Yolu'nun geçiş güzergâhlarının hâkimiyetini tamamen ele geçirmek için askeri, siyasi ve diplomatik argümanları kullanmayı tercih etmiştir. Ama bu faaliyetler, bazen İpek Yolu üzerindeki ticaretin gelişmesine değil, daha çok bu yol üzerindeki canlılığın azalmasına sebebiyet vermiştir.İskitler, Hunlar, 1.-11. Göktürk Devleti ve Orhun Uygurları bu güzergâh üzerinde akan kervanların, ticari öneminin farkındaydılar. Bunun yanı sıra, kervanların güzergâhının emniyete alınması dışında kendileri de bazı ticarî faaliyetlerde bulunurlardı. Hatta C. I. Beckwith'in tabiri ile kadim dünyaya ticaretin nasıl olması gerektiğini ve ticaretle bir devletin nasıl ayakta durabileceğini İskitler öğretmiştir.Çalışmamızda; ipeğin İskitlerden başlayarak Grek-Roma, İran, Çin, Hunlar, I.-II. Göktürkler, Orhun Uygurları ve diğer Türk boyları arasındaki askerî, siyasî, iktisadî ilişkileri etkileme noktasında, ne kadar önemli bir yer tuttuğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu araştırma sırasında İpek yolu güzergâhının geçtiği coğrafyaların tamamının bir bütün olarak ele alınmasının, tarihi doğru okuma adına önemli olduğu üzerinde durulmuştur.Grek-Roma, İran ve Çin Hanedanlıklarının siyasetinde kadim zamanlarda takip etmiş oldukları üslubun bu devletlerin iz düşümü olan günümüzdeki varisleri tarafından da aynen kullanıldığını tespit etme şansı yakalanmıştır. Dün aynı imparatorluklar, nasıl farklı amaçlar doğrultusunda ve müstevliydilerse zamanla değişen bir şeyin olmadığı açıkça gözler önünde durmaktadır.Orta Asya'daki Türkler arasında yerleşiklerle temas kuran konargöçerlerin menfaat ve maslahat uğruna siyaseten ne kadar çabuk değiştiğini, dostların düşman, düşmanlarınsa dost olduğunu, siyasi entrikalarla sürdürülen yönetim anlayışının o dönem içinde geçerliliğini koruduğu görülmüştür.Çin Devleti'nin ikiyüzlü siyasi uygulamalarını, `kuzeyden gelen barbar saldırıları` tezviratını özellikle toprakları ellerinde tutabilmek için kullandığı ve kuzey kavimlerinin işgallerine set çekme arayışına yöneldiği anlaşılmıştır.İpek Yolu'nda taşınan ticarî emtianın sadece ipek ve diğer mallardan ibaret olmadığı, kültürlerin yayılım alanlarının ve dini akımların toplumları değiştirip dönüştürdüğü, pek çok anlayışın da bu yol vasıtasıyla taşındığı açıklanmaya çalışılmıştır.Asıl konumuz olan Orhun Uygur Devleti'nin barış amaçlı siyaseti, eski inanış formlarını terk ederek Mani dinine intisap etmeleri ve bu dinin taşıyıcısı olan Sogdların kazandırdıkları, kaybettirdikleri ve toplumu dönüştürebilmek için ortaya koydukları çaba, araştırmamızda ele alınacaktır. Kültüre, sanata hülasa bediî olan güzelliklerin gelişimine, köklü geçmişe sahip olan bu Türk boyunun kattığı değerler incelenmeye çalışılmıştır.

History of the use of silk by humanity dates back to ancient times. It has carried importance for the later times. Central Asia's Turkish history is full of with battles for sovereignty of that route which is the way of trading precious fabric to other bazaars. China which is producer of the silk wants to control route of the good that is produced there. But, there are also other nations and peoples on the route. These people come across with China's defence because of their aim for capturing present riches.Mass resident civilizations such as Grecian-Rome, Iran and China have always attacked to weaker ones to eliminate them by domination and as a result, to conquer control of the riches and geostrategic regions. Military, political and diplomatic arguments are used to sovereign the route of Silk Road as a whole. Yet these actions have not helped development of the trade but recession on the route of Silk Road.Scythians, Huns, Kok Turks I-II and Orhon Turks were aware of commercial matter of caravans on that route. Moreover, not only the route was secured by them but also they trade on that route. As C. I. Beckwith says that Scythians have taught ancient world how to trade and how a civilization can survive with it.In this study; it is tried to be examined that from the beginning of Scythians origin how silk carries a significant role in effect over military, political and economic relations among Grecian-Rome, Iran, China, Huns, Kok Turks I-II, Orhon Turks and other Turkish tribes. Besides, it is understood that geographies stretch through the route are need to be handled as a whole for an accurate history comprehension.It is determined that politic wording of Grecian-Rome, Iran, China dynasties in ancient times has been used in the same way by their successors of present time. As they were ruling and invader empires yesterday, it is clear that there is no change in this matter today.It is seen that for their own benefit how policy of nomads changes rapidly among the Turks in Central Asia, how hostiles becomes allies and the other way round, in addition, government administration conducted by politic intrigues is also available for that time.It is realized that hypocrite political practice of China and pack of lies such as `barbarians' attacks from the north` are used to conserve their land and to cover their quest for invasion policy.It is tried to be narrated that silk and other commodities are not only transported stocks on Silk Road, but also spreading areas of culture and various mentalities which change societies by religious movements are carried by means of that route.Main subject of this study Orhon Uighur State's amicable policy, their conversion to Manichaeism from their old belief, advantages and disadvantages provided by Sogdians and their efforts in converting society is attempted to be examined in this study. It is aimed to evaluate contributions of that ancient Turkish tribe to arts and unique beauties in short.