Türkiye`de akademilerde açık erişim ve bir açık erişim modeli önerisi

Abstract

Teknolojinin hızla gelişmesi elektronik kaynakları basılı kaynaklara oranla daha fazla tercih edilen tür haline dönüştürmüştür. Çoklu ortamda kullanım desteği, birden fazla kullanıcı ile aynı kaynağı kullanma imkânı ve her an her yerde kaynağa hızlı bir biçimde ulaşma gerekçeleri elektronik kaynakları her geçen gün daha cazip hale getirmiştir. Ancak ne yazık ki elektronik kaynakların maliyetinin her geçen gün artması, özellikle üniversiteler gibi araştırma-geliştirme çalışmalarının aktif olarak yürütüldüğü kurumlarda mali açıdan büyük sıkıntılara sebep olmuştur. Elektronik kaynak aboneliklerini yenileyemeyen ya da yeni abonelikler edinemeyen üniversite kütüphaneleri ne yazık ki aranan, istenen bilgiye kullanıcılarını eriştiremez hale gelmiştir. Bilgiye erişimin beklenildiği gibi olmaması bilimsel çalışmaların da sekteye uğraması anlamına gelmektedir. Üniversitelerde akademik bilgiye erişimin maliyetinin zaman içinde hissedilir oranlarda artması, açık erişim fikrinin doğmasının ve açık arşivlerin gelişmesinin nedeni olmuştur. Bilgiye ücretsiz, kotasız ve yasal bir sınırlama olmadan elektronik ortamda erişmeyi hedefleyen açık erişimin önemi ve kullanımı her geçen gün artmıştır.Açık erişim süreci, Türkiye'de üniversitelerde ve özellikle de üniversite kütüphanecilerinin öncülüğünde gelişen bir olgu olarak bilinmektedir. Günümüze kadar üniversite kütüphanelerinin girişimleri ile üniversitelerin çoğunda açık erişim sistemleri geliştirilmiş ve açık erişim temalı bilimsel toplantılar düzenlenmiştir. Ancak açık erişim sürecini daha da geliştirebilmek için gereksinim duyulan politikaların, yasal ve teknolojik alt yapının tamamlanamayışı, üniversite kütüphanelerini ve kütüphanecilerini zor durumda bırakmakta; sürecin ilerlemesinin önünde önemli bir engel olarak durmaktadır.Bu araştırmada açık erişim olgusunun gelişimi ve amaçlarına yer verildikten sonra, Türkiye'de açık erişim konusunda üniversite kütüphanelerinde yaşanan sorunlar, konuya ilişkin personelin karşılaştığı güçlükler, açık erişimden beklentiler ortaya koymakta ve sürecin yararlılıklarına yönelik saptamalar yapılmaktadır. Açık erişim olgusuna yönelik durum saptaması yapabilmek ve konuya ilişkin sorunları tespit edebilmek amacıyla anket tekniğinden yararlanmak suretiyle veri derlemesi yoluna gidilmiştir. Saptanan bulgular ve değerlendirmeler sonucunda açık erişimin daha ileri düzeyde bir sistem haline gelmesi, açık erişim alanında çalışan personelin daha verimli hizmet verebilmesi ve açık erişim ile ilgili hangi kurumların ya da birimlerin destek vererek açık erişimi hangi noktaya taşıyabilecekleri ortaya konulmuştur. Bu doğrultuda Türkiye'de akademilere bir açık erişim modeli önerisi de sunulmuştur.

The rapid development of technology has made electronic resources more preferrable than printed resources. The opportunities electronic resources offer such as usage support in multimedia, to use the same source with multiple users, and to reach the source quickly at any moment and anywhere have made them more and more attractive day by day. But, unfortunately, the fact that the cost of electronic resources increases day by day has caused financial difficulties especially in institutions such as universities where research and development activities have been actively carried out. The university libraries that can't renew their electronic resource subscriptions, or those that can't acquire new subscriptions unfortunately have become incapable in providing their users to access to requested information. The stoppage of accessing to information also means that scientific works will be interrupted.The concretely increase in the cost of access to academic knowledge at universities over time has caused open access idea to emerge and open archives to improve. The importance and usage of open access which aims to access to information in free, nonquota way and without any legal limitations are increasing day by day.The open access process is also known as a phenomenon developing in the leadership of the universities and especially university librarians in Turkey. Until today, the open access systems have been developed, and open access-themed scientific meetings have been held through the initiatives of university libraries, in the majority of universities. But, the failure in completing the necessary policies, legal and technological infrastructure needed to further improve the open access process has left university libraries and librarians in a difficult situation and it poses an important obstacle for the progress of the process.As well as mentioning the development and purposes of open access phenomenon; the problems regarding open access, encountered in university libraries in Turkey; the subject related problems faced by the staff; the expectations from open access, and determinations for usefulness of the process have also been discussed in the present study. In order to determine the current situation for the open access and to identify the problems related to the subject, data collection was conducted by using the questionnaire technique.In the light of obtained findings; an open access model has been proposed at the end of the study, in accordance with the situation experienced in the open access processes. As a result of the findings and evaluations; how open access can be made a more advanced system, and how the personnel working in the open access field can provide more efficient services, and which institutions and units related to open access can bring open access to which degree through giving support have been revealed in the study. Accordingly, an open access model has been suggested to the academies in Turkey.