Musul meselesinde petrol faktörü

Abstract

ÖZETMusul, Birinci Dünya Savaşı sonunda Mondros Ateşkes Anlaşması imzalanmışolmasına rağmen haksız yere İngilizler tarafından işgal edilmiştir. Bu haksız işgalTürk heyeti tarafından Lozan'da ortaya konmuş ama Müttefik Devletler ağız birliğietmişçesine, İngiltere'nin haksız işgalini görmezden gelmiş ve önceden belirlediklerikurallar dışına çıkmamışlardır. Lozan görüşmelerinde, Musul Sorunu ile ilgili olarakaslında iki taraf vardır; Türkiye ve İngiltere. İngilizler Lozan Barış Anlaşması'ndaMusul Sorunu'nu sınır saptama ve halkların özgürlükleri sorunu olarak, Türk tarafı ise?bir vatan toprağının ülkemizden koparılmak istenmesi? ile ilgili bir konu olarakgöstermiştir. Taraflar Musul ile ilgili savlarını konuyu: ırki, coğrafi, siyasi, askeri vebenzeri ölçütleri ele alarak savunmuşlardır. Sonuçta İngiltere ve yandaşları,Türkiye'nin Musul Vilayeti üzerindeki haklarını görmezden gelerek bu bölgeyiAnkara Antlaşması ile Türkiye'den koparmış ve Irak'a verilecek petrol gelirlerindenyirmi beş yıl süreyle Türkiye'ye % 10 pay vererek meseleyi çözmüşlerdir. Sorununaleyhimize çözülmesinde birçok batılı ülkelerin farklı menfaatleri rol oynamıştır. Bumenfaatlerin en önemlilerinden birisi de bölgenin petrol yataklarına sahip olması vebu petrol yatakları üzerinde söz sahibi olma isteğidir. Tez çalışmasında bu konularirdelenirken, üzerinde durulan nokta; petrol'ün sorunun ele alınması sürecindekietkisini ortaya koymaktır. Zaten Türkiye'nin Musul Vilayeti'ni, Türkiye'den koparırkoparmaz; batılı devletlerin bölgedeki petrol imtiyazlarını kendi aralarında yenidendüzenlemeleri ve bölgede petrol arama ve işletme çalışmalarına ağırlık vermeleri debunu kanıtlamaktadır.Yaşanan süreç içerisinde petrole dayalı bir paylaşımın ön plana çıktığı ve Musulbölgesinde petrol endüstrisine girme çabalarının yoğunlaştığı ve bu durumçerçevesinde bölge halkının bilinen vaatlerle kullanıldıklarını, Türkiye'nin hakkı olanbir bölgeden, hukuksal gerekçeler olmadan çıkarıldığını ve yoksun bırakıldığınıgörmekteyiz. Lozan'da görüşmeler öncesinde, görüşme sürecinde ve antlaşmanınyapılmasını izleyen zamanda ve hatta günümüzde; petrol bölgelerinin paylaşımınınyapılmasındaki rekabete, petrol arama ve üretimine yönelik çalışmalardakiacımasızlığa ve konunun sömürgeci anlayış içerisinde nasıl çözüldüğüne herkes tanıkolmaktadır.Bu tez çalışmasında amaç Musul Sorunu'nu petrol odaklı olarak ele almak vesorunun Türkiye açısından çözümsüzlüğünde petrol varlığının bir etkisi olupolmadığını ortaya koymaktır. Aynı kapsamda Türkiye'nin bölge petrolleri ile haksahibi olduğu hissenin tarafına ödenmiş kısmını yapılan araştırmalara dayanarakirdelemek ve bunları bulunan arşiv belgeleri ile karşılaştırmaktır.Üzerinde çalıştığımız tez, ?Giriş? ve dört ana bölümden oluşmaktadır. ?Giriş?bölümü dünyanın petrolle tanışması, dünyada petrol araştırmaları ve petrol şirketleribaşlıkları altında işlenmiş ve Musul'daki petrol varlığının tarihi hakkında bilgiverilmiştir. Bu bölümden maksat dünyada petrol mücadelesi veren şirketlerin çalışmaiçerisinde ele alınan hususlarda etkilerini kestirebilmek ve bu şirketlerin etkilerini gözardı etmemektir. Bölümün odak noktası Turkish Petroleum Company ve bu şirketindeğişken yapısı olacaktır. Şirket İngiltere'nin menfaatleri doğrultusunda değişikdönemlerde farklı milliyetlere sahip şirketlerden oluşmaktadır. Yine aynı bölümde buşirketler tanıtılmaya çalışılmış, Musul petrolleri ve bu petrole yönelik faaliyetlerirdelenmiştir.?Birinci Bölüm?de Batılı Devletlerin, Osmanlı Devleti'ne bakış açıları ve bakışaçılarını şekillendirdikleri antlaşmalar hakkında bilgi verilmiştir. Antlaşmalaresnasında görüşlerindeki değişimler ve paylaşımlar petrol merkezli olarak ortayakoyulmaya çalışılmıştır.?İkinci Bölüm?de Musul'un gerçek anlamda nasıl çözümsüz bir sorun halinegeldiğinden ve görüşmeler öncesi askeri çözüm arayışları söz konusu edilmiştir.?Üçüncü Bölüm?de Lozan Barış Konferansında, Haliç Konferansında veMilletler Cemiyeti'ndeki süreç ve Musul ile ilgili konularda, tarafların ortayakoyduğu hususlar ana başlıkları altında irdelenerek meselenin hangi boyutlarda elealındığı gösterilmeye çalışılmıştır.?Dördüncü Bölüm?de Ankara Antlaşması öncesinde yapılan görüşmeler veAnkara Antlaşması'na gidiş sürecinde yapılan görüşmeler ve alınan sonuçlararaştırılmıştır. 1925 tarihli imtiyaz anlaşması doğrultusunda ve Ankara Antlaşmasısonucunda Türkiye'ye ödenen hisse ve ödeme şekli üzerinde araştırma yapılmış veşimdiye kadar yapılmış çalışmaların sonuçları irdelenmiş ve bu sonuçlardan en makulolanı Başbakanlık Osmanlı Arşiv belgelerine dayandırılarak belirlenmeyeçalışılmıştır.?Sonuç Bölümü?nde çalışmanın geniş bir değerlendirmesi yapılmış ve gelecektebu konu üzerinde çalışmak isteyen araştırmacılara fikir verebilecek çıkarımlardabulunulmuştur.Anahtar Kelimeler: Musul, Turkish Petroleum Company, Lozan BarışAntlaşması, Musul Petrolleri, Ankara Antlaşması ve sonuçları, Türkiye'nin MusulPetrollerinden elde edeceği %10 hisse.ABSTRACTMosul, had been occupied by England in 1918 according to the rules of theMondros Cease-fire Treaty. After that, the fate of Mosul was discussed at Lausanne.The Lausanne Conference of 1922-23 was organised by the major European powers.Mosul issue was presented at historical, racial, political, economic and strategicreasons as to why Mosul should either be included in Turkey or in the Iraqi Kingdomby Turkish delegate and English delegate. No agreement was being reached atConference. By time they came up on an agreement on June 5th, 1926 with thesigning of the Anglo-Turkish-Iraqi Treaty in Angora. Article 14 of this treaty wasintended to mollify the Turks. It states that the ?Iraq Government shall pay to theTurkish Government for a period of twenty-five years from the coming into force ofpresent Treaty ten per cent on all royalties which it shall receive from the TurkishPetroleum Company?.Oil has taken the key role on the state of the Mosul. And we have seen that oilpursuits in Mesopotamia were concentrated in Mosul just after the Treaty. In thisthesis we have studied on the how the oil effects the Mosul Question during thenegotiations and payments coming from the royalty for a period of twenty-five years.Key Words: Mosul, Turkish Petroleum Company, Lausanne Peace Treaty,Mosul Oils, 10 % royalties of Turkey from Iraqi Oils, Anglo-Turkish-Iraqi Treaty.

ABSTRACTMosul, had been occupied by England in 1918 according to the rules of theMondros Cease-fire Treaty. After that, the fate of Mosul was discussed at Lausanne.The Lausanne Conference of 1922-23 was organised by the major European powers.Mosul issue was presented at historical, racial, political, economic and strategicreasons as to why Mosul should either be included in Turkey or in the Iraqi Kingdomby Turkish delegate and English delegate. No agreement was being reached atConference. By time they came up on an agreement on June 5th, 1926 with thesigning of the Anglo-Turkish-Iraqi Treaty in Angora. Article 14 of this treaty wasintended to mollify the Turks. It states that the ?Iraq Government shall pay to theTurkish Government for a period of twenty-five years from the coming into force ofpresent Treaty ten per cent on all royalties which it shall receive from the TurkishPetroleum Company?.Oil has taken the key role on the state of the Mosul. And we have seen that oilpursuits in Mesopotamia were concentrated in Mosul just after the Treaty. In thisthesis we have studied on the how the oil effects the Mosul Question during thenegotiations and payments coming from the royalty for a period of twenty-five years.Key Words: Mosul, Turkish Petroleum Company, Lausanne Peace Treaty,Mosul Oils, 10 % royalties of Turkey from Iraqi Oils, Anglo-Turkish-Iraqi Treaty.