Montreux`den günümüze Türk Boğazları (uygulamalar, sorunlar, çözümler)

Abstract

Boğaz, iki deniz alanını birleştiren doğal ve dar su yolu olup, Türk BoğazlarıÇanakkale ve İstanbul Boğazı ile bunların arasında kalan Marmara Denizi'ni kapsayan alan olarak anılmaktadır. Türk Boğazları sahip olduğu coğrafik, hidrografik, meteorolojik ve jeolojik özellikler nedeniyle tarihin ilk çağlarından beri birçok anlaşmazlık, uyuşmazlık ve uluslararası sözleşmelere konu olmuştur. Bu aktivitelerde Karadeniz'e kıyısı olan ülkeler yanında diğer Dünya devletleri de önemli roller üstlenmişlerdir. Bu durum, Türk Boğazları'nın bu ülkelerin savunması ve ekonomileri açısından taşıdığı önemin açık bir göstergesidir. Bu önemli su yolundan geçiş koşullarını düzenlemek tarih boyunca sorunlara sahne olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti döneminde Kurtuluş Savaşı'ndan sonra 1923'te Lozan Boğazlar Sözleşmesiyle statüsü düzenlenen bu bölge, II. Dünya Savaşı öncesi ortam nedeniyle Türkiye için saldırıya açık hassas bir hal almıştır. Dünyanın büyük bir savaşa doğru sürüklendiğinin izleri görülen bu istikrarsızlık döneminde Türkiye Cumhuriyeti, hukukî mekanizmaları harekete geçirerek Montreux Sözleşmesi'nin imzalanmasını sağlamış ve Türk Boğazlarını egemenliği altına almıştır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti, 1936 yılında imzalanan sözleşmeyi, tüm Dünya devletlerinin çıkar ve menfaatlerini gözeten ve koruyan bir denge içerisinde büyük bir başarıyla günümüze kadar işletmiş ve isletmeye de devam etmektedir. Ancak 1936 yılının şartlarına göre hazırlanan sözleşmenin uygulanmasında zaman içerisinde ortaya çıkan değişiklikler nedeniyle sözleşmenin yetersiz kaldığı durumlar ortaya çıkmış ve bu durumlar nedeniyle bazı değişiklik teşebbüsleri de ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Türk Boğazlarından Geçiş Rejimi konusunda, tarihi süreç kısaca incelendikten sonra, imzalandığı tarihten bugüne kadar geçen yetmiş bir yıllık dönemde Montreux Sözleşmesi ile belirlenen Türk Boğazları statüsü ile ilgili uygulamalar ile bu uygulamalar esnasında yaşanan sorunlar ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri incelenmiştir.

Strait means, natural and narrow water diffuse. In this way, Türkish Straits cover the Çanakkale and İstanbul Straits and the sea area between them, the Marmara.Turkish Straits has special geographic, meteorological and geologic qualities which make them the reason of agreements, disagreements and international treaties. The other countries have taken a big role in this situation as well as the countries which has a sea shore to the Black Sea. This situation makes Turkish straits very special for these countries? defense measures and economies clear that carried an important sign.To regulate the rules of pass from this important water diffuse caused many problems during the history. Firstly, the rules of pass were regulated with The Lousanne Agreement after Turkish Independence War in 1923. This area has become a sensitive area to attack early Second World War for Turkey. Turkish Republic has gotten signed Montreux Agreement with a big diplomatic success and taken over the authority of the straits in that period which the World was going into a chaos.Turkish Republic has operated the agreement from 1936 until today balanced. The agreement which was prepared by the conditions of the year 1936, showed some lacks during the operations which caused some attempts to change the agreement thoroughly or partially.This job explains the historical process of seventy one year operation of the agreement related to the problems, solutions and suggestions.