Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekaleti`nden Sağlık Bakanlığı`na (1920-2000)

Abstract

İnsan sağlığı dünya tarihinde devletlerin ortaya çıkması ile birlikte devletlerce ilgilenilen başlıca konulardan birisi olmuştur. Çünkü devletin asli unsuru ve temel öğesi ülke topraklarında yaşayan insanlardır. Dolayısıyla devletlerin de varlıklarını sürdürebilmeleri ülkede yaşayan insanların sağlıklı olmaları ile mümkündür.Bu gün Türkiye Cumhuriyeti'nin üzerinde kurulu bulunduğu Anadolu topraklarında kurulan ilk Türk devletlerinden itibaren bizzat bu devletlerce idare edilen sağlık sistemleri mevcut olmuştur. Anadolu Selçuklu Devleti'nde ve klasik dönem Osmanlı Devleti'nde darüşşifa adı verilen sağlık kurumları temelinde sağlık örgütleri kurulmuştur. Bu örgütlerin en üst kademesinde görevli kamu görevlilerine ise başhekim veya hekimbaşı adı verilmiştir.19. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti'nde sağlık sistemi modernize edilerek bazı yeni sağlık kurumları kurulmuş ve sağlık alanında bazı yasal düzenlemeler yapılmıştır. Başlangıçta Nezaret şeklinde örgütlenen sağlık teşkilatı 1914 yılından itibaren Dahiliye Vekâleti'ne bağlı Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyesi tarafından idare edilmiştir.1920 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılması ile birlikte Türkiye'de sağlık teşkilatlanması tekrar Bakanlık düzeyinde gerçekleşmiştir. Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti adı ile kurulan Bakanlık, ülke genelinde tüm sivil sağlık örgütlenmesinden sorumlu kılınmıştır.1923 yılında Cumhuriyet'in ilanı sonrasında tüm diğer kurumlarda olduğu gibi Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti'nde de örgütlenme yeniden yapılandırılmıştır. Cumhuriyet Dönemi'nin ilk Sağlık Bakanı olan ve yaklaşık 14 yıl boyunca bakanlık görevinde bulunmuş olan Doktor Refik Saydam döneminde sağlık alanında bir çok yasal düzenleme yapılmış ve bir çok yeni sağlık kurumu kurulmuştur. Buna paralel olarak Vekâletin de merkez ve taşra örgütünde gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Başta bulaşıcı ve salgın hastalıklarla mücadele eden Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti Cumhuriyet İdaresi'nin toplumsal modernleşme projesinin de en önemli kurumlarından biri olmuştur.Doktor Refik Saydam sonrası özellikle Behçet Uz döneminde, sağlık sisteminin çağın gereklerine göre yeniden yapılandırılması için bazı çabalar sarf edilmeye çalışılmış ise de yeniden yapılandırma ancak 60'lı yıllardan itibaren gerçekleştirilebilmiştir.60'lı yıllardan itibaren planlı döneme geçilmesi ile birlikte, Sağlık Bakanlığı Müsteşarı Doktor Nusret Fişek tarafından hazırlanan plan çerçevesinde sağlık hizmetleri sosyalleştirilmiş ve köylere kadar ulaşan sağlık kurumları kurulmuştur. Bu bağlamda Bakanlığın merkez ve taşra örgütünde de değişiklikler olmuştur. Bu dönemden itibaren uygulanacak olan sağlık politikaları hazırlanan beş yıllık kalkınma planları ile belirlenmiş ve Sağlık Bakanlığı'nca uygulanmıştır.80'li yıllardan itibaren ise ülkede liberal politikalar izlenmeye başlamış ve sağlık alanında da bu doğrultuda yasal düzenlemeler yapılmıştır. 90'lı yıllarda yapılan yasal düzenlemeler ve uygulanmaya başlayan sağlık projeleri ile liberal sağlık politikaları desteklenmeye çalışılmış ancak örgütsel anlamda liberalleşme tam anlamı ile gerçekleştirilememiştir.2000'li yıllardan itibaren ise bahsedilen liberalleşme politikaları doğrultusunda Türkiye'deki sağlık örgütlenmesi yeniden yapılandırılmaya başlamıştır.Anahtar Kelimeler: Behçet Uz, Nusret Fişek, Refik Saydam, Sağlık, Sağlık Bakanlığı, Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti.

After the emergence of states in world history human health has become one of the main issues of states since the people living in the territory of the country is the essential and basic element of the state. Accordingly, survival of the states is bound to healthy people living in the country.There have been health care systems in the first Anatolian Turkish States which have been conducted by these states. Health organizations of Anatolian Seljuk Empire and classical period Ottoman Empire were based on the health institutions called as darüşşifa (health cottage) The top level government officials in charge of the organizations were called as başhekim or hekimbaşı (chief physician).As of 19th century health system has been modernized by establishment of some new health institutions and inuring of new legal regulations in the Ottoman Empire. The health system that was organized as a ministry at the beginning has been reorganized as a Medical Directorate of Ministry of Internal Affairs.After the opening of Turkish Grand National Assembly in 1920 the health system was organized as a Ministry again. The civilian health care system of the country has given under the charge of the new ministry founded as Ministry of Health and Public Welfare.In 1923, after the proclamation of the Republic like all other institutions organization of the Ministry of Health and Public Welfare has been also restructured to include the whole country. In the period of Refik Saydam who was the first Minister of Health of the Republic and served as the minister for nearly 14 years a lot of health legislations were inured and many new health facilities have been established. Also, necessary arrangements have been made in the central and provincial organizations of the Ministry. The Ministry that was mainly fighting against communicable and epidemic diseases has been one of the most important institutions in the social modernization project of the Republican Administration.In the period after Refik Saydam, especially during the ministry of Behçet Uz?s some efforts have been devoted to restructure the health system according to requirements of the era. However, the mentioned reconstruction could be realized as of 60?s.As of 60?s after transition to period of planning health services were socialized and new institutions reaching up to villages have been established. In this context, some changes took place in the central and provincial organization of the Ministry. As of this period, health policies to be applied were identified in the five-year development plans and implemented by the Ministry of Health.As of 80?s since the liberal policies were started to pursue in the country and new legal regulations have been inured in the field of health in line with the new liberal approach. The liberal policies were tried to support by legal regulations and health projects in the 90?s. However, the organizational liberalization could not be realized during 90?s.As of 2000?s, health care organization of Turkey has been started to restructure in line with the mentioned liberalization policies.Key words: Behçet Uz, Health, Ministry of Health, Ministry of Health and Social Assistance, Nusret Fişek, Refik Saydam.