Bir Cumhuriyet kurumu olarak TRT ve tarih belgeselciliği (1978-2008)

Abstract

Basın, ana işlevleri itibariyle sadece haber veren, az çok eğiten, eğlendiren, kamuoyunun oluşmasını sağlayan bir kurum değil; aynı zamanda tarihe mal olan hadiselerin incelenip aydınlatılmasında kaynaklık oluşturabilecek ana unsurlardan biridir. Hatta bunun yanında, bir kısmının, oluştukları dönem itibariyle vuku bulan bir takım hadiselerin doğrudan kışkırtıcısı veya yönlendiricisi bile olabildikleri rahatlıkla ifade edilebilir. Keza, ülkenin eğitim ve kültür dünyasındaki büyük etkisi de, göz ardı edilmemelidir. Bu itibarla, TRT'nin tarihi ve onun Türkiye'nin fikir, siyaset ve kültür dünyasında oynadığı rol, hiç şüphesiz son derece mühimdir.Çalışmamızda, TRT'nin çekirdek kuruluşları Ankara ve İstanbul Radyoları'nın Türkiye Radyoları'na dönüşümü ve nihayet 1964'te anayasal bir kurum olarak TRT'nin kuruluşu; bu süreçte, üstlendiği görevler ile halkın davranışlarına etkilerine genel çerçevede temas edilmiş, TRT'nin Anayasa ve kendiyasasıyla Genel Yayın Planları'nda, cumhuriyetin kültürel kalkınma atılımlarına destek olacak hedefleri ortaya konulmuştur.Yasalarda ve genel yayın planlarında sözü edilen kültürel hedeflere ulaşmanın en önemli ayağının ise, `belgesel yapmak' olduğu anlatılmaya çalışılmış; `Cumhuriyetin temeli olan milli kültür'ü genç kuşaklara ve geleceğe taşıyacak en mühim araçlardan biri haline gelen televizyonun, bu alandaki önemi dolayısıyla belgesele göstermesi gereken özen vurgulanmıştır.Gerek yayıncılık, gerekse belgeselcilik son derece pahalı bir iştir. Özel ticari yayın organları, bu yüzden aktüel çekim ve kurgu ile yapılan işlere pek sıcak bakmamaktadır. TRT, bu özelliği ile de, bir öncü, bir okul görevi görmekte, (bir görev bilinciyle) belgeselin yapımı ve yayınını, hâlâ sürdürmektedir. Gerek radyo, gerekse televizyon programlarının, sadece bir eğlence aracı veya boş vakitlerde başvurulan vakit geçirme vasıtası olmadığı, aslında herkesin malumudur. Tarihi anlama, kültürü geliştirme ve bilgi edinme yönüyle `belgesel'in yeri ise, zaten bütün dünyada ortadadır.Bu çalışmada, 1978 yılında TRT Ankara Televizyon Müdürlüğü bünyesinde bağımsız bir ünite olarak Belgesel Programları Müdürlüğü oluşturulmasından, çalışmamızı planladığımız 2008 yılına kadar, kurum bünyesinde yapılıp yayınlanan bütün belgesellerin bir listesi yer alacaktır. Bu yapımların içinde yer alan tarih konulu belgesellerin arasından yıllar itibariyle seçilen örneklerden yola çıkılarak, hangi konuların işlendiği ve nelerin amaçlandığı arşiv taramasıyla tesbite çalışılacaktır. Neticede, yapılan bu çalışmalardan varılmak istenen hedefler noktasında bir değerlendirme yapılacaktır. Bu bağlamda, belgesellerden, öğretim sürecinde yararlanma hususuna da, değinilecektir.Çalışmamızda ele alınan, Belgeselin Tarih Öğretiminde Kullanımı'nı izaha gayret ederken, tarih öğretiminin nasıl olduğu ve olması gerektiği konusuna temas edilmiş, kültürel ve tarihi manada belgeselcinin sorumluluğu, belgesellerin yüklenmesi gereken misyon vurgulanmaya çalışılmıştır. TRT'nin, bu önemli kurumun en önemli işlevlerinden olan belgesel program üretimi noktasında ortaya çıkan yükümlülüğüne ise, kurumsal olarak bakılmıştır.Konumuzla ilgili olarak karşımıza çıkan belli başlı kavramlar, cumhuriyet kurumları, basın, yayın, radyo, televizyon, iletişim, kamu yayıncılığı, sinema, belgesel, kültür, sanat, tarih, eğitim, öğretim gibi kavramlardır. Bunlar, ilgili bölümlerde yeteri ölçüde ele alınıp, çalışmamız çerçevesinde, yapılabildiği ölçüde muğlâk bırakılmamaya gayret edilmiştir.

On the base of its principal functions, press is not only a news source, an education asset, an entertainer and an institution to build public opinion, but also a tool for inspection and explanation of historical events. Moreover, certain parts of it are provoker and manipulator of some events in the context of occurring period. Likewise, its considerable influence on the education and culture cannot be denied. In this respect, the history of TRT and its effects on our ideas, policy and culture are substantial.The purposes of this study are to show the transformation of Ankara and Istanbul Radios into TRT, foundation as a constitutional institution in 1964, active roles that it took, impact on the public behavior and to set forth the objectives to contribute to the cultural development process of the republic which described in the Constitution, in TRT?s own law and in Broadcasting Plans.It is pointed out that documentary filming is the most important instrument to accomplish the abovementioned cultural objectives and emphasized that the television, which became a significant asset to bear the national culture to the young generations and to the future, must pay strict attention to documentary filming.Both broadcasting and documentary filming are expensive businesses. Therefore, business press not takes kindly to produce documentary films that consist actual shooting and editing. On the contrary, TRT serves as a pioneer and a school on documentary filming and still produces and broadcasts documentaries. It is known that either radio programs or television programs are not only for entertainment or for recreation. It?s apparent that documentary filming is for understanding the history, enhancing the culture and gaining information.In this study, a list of documentary films takes place, which were produced and broadcasted by the institution from the foundation of Documentary Filming Directorate as an independent unit in 1978 to 2008. Some of those documentaries have been chosen on a date basis, their subjects and intentions have been determined along with the archive survey. By doing so, it is mentioned that documentary films are useful tools in the education process.While trying to explain the Usage of Documentaries in History Instruction, the issue of how the history education is and has to be has been touched upon. The responsibility of documentarian in the sense of culture and history and the mission documentaries should take on were emphasized. The responsibility of TRT, which appears in the framework of documentary production accepted as the most important functions of the institution, has been evaluated institutionally.The basic concepts related to our topic are republic institutions, press, publication, radio, television, communication, public broadcasting, cinema, documentary, culture, art, history and education and so on. These concepts have been dealt in the related chapters enough and has been tried to be clarified in the framework of our study.