Cumhuriyet Dönemi olağanüstü bölge yönetim uygulamaları: Umumi müfettişliklerden Olağanüstü Hal Bölge Valiliği`ne

Abstract

Türkiye'de bazı dönemlerde uygulanmış olan bölge yönetimi örnekleri, idare mekanizması içinde il idaresinin üzerinde hiyerarşik bir birim olma özelliği dışında -bazı dönemlerde bu tarzda bölge yönetimlerine yönelik çalışmalar da yapılmış olmasına rağmen- bazı farklı özellikler arz etmişlerdir. Ülkemizde uygulanan şekliyle bölge yönetimleri, daha ziyade olağanüstü durumlarda başvurulan, hükümetlerin politikaları nedeniyle değişiklikler gösteren ve süreklilik arz etmeyen, genelde geniş yetkili idarecilerin yönetiminde bir idari uygulama olmuştur.Osmanlı Devletinin son dönemlerinde yaşanan asayiş ve idari problemlerde birden fazla vilayetin birleşimiyle yeni idari yapılar oluşturulmuş, `bölge' olarak nitelenebilecek bu yapıların yönetimine müfettişler atanmıştır. Bazı bölgelerde müfettişlerin uygulamaları başarılı olmuşsa da, sorunların tamamen ortadan kalkmasını sağlayamamışlardır.Milli Mücadele döneminde umumi müfettişlik uygulaması çalışmaları yapılmıştır. 1921 Anayasasında müfettişlik teşkilatları oluşturulmasına yönelik iki madde bulunmaktadır. Ancak, Anayasada yer almasına rağmen müfettişlik teşkilatı oluşturulamamış, Osmanlı'dan devralınan idari sistem devam ettirilmiştir.Şeyh Sait İsyanının ardından, isyan bölgesinde devlet otoritesini yeniden oluşturabilmek ve bölgenin gelişmesini hızlandırabilmek amacıyla 1927 yılında Birinci Umumi Müfettişlik teşkilatı kurulmuştur. Birinci Umumi Müfettişliğin ardından farklı bölgelerde dört müfettişlik teşkilatı daha kurulmuştur.Umumi Müfettişlik uygulamasına 1948 yılında fiilen, 1952 yılında da hukuken son verilmiştir. Bu uygulamaya son verilmesinin ardından da bölge yönetimine yönelik çeşitli çalışmalar ve raporlar hazırlanmıştır. 12 Eylül 1980 askeri müdahalesi sonrasında kurulan Bülent Ulusu Hükümeti döneminde yapılan bölge valiliği çalışmaları sonrasında, 71 sayılı Bölge Valilikleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kabul edilmiştir. Ancak, kısa süre sonra Hükümetin değişmesi nedeniyle, Kanun Hükmünde Kararname 28.07.1984 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan kısa bir Yasa ile yürürlükten kaldırılmıştır.14.7.1987 tarihli 285 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkari, Mardin, Siirt, Tunceli, Van ve sonradan 426 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile dahil edilen Batman ve Şırnak illerini kapsayan bölgede, Olağanüstü Hal Bölge Valiliği kurulmuştur.Geçen süre içerisinde Olağanüstü Hal Bölge Valiliği konusuyla ilgili yeterli bilimsel çalışmaların yapılmadığı görülmüştür. Bu nedenle bu çalışma kapsamında, bölge yönetimleriyle ilgili önceki uygulamalara da yer verilmiş olmakla birlikte, ağırlıklı olarak Olağanüstü Hal Bölge Valiliği uygulaması incelenmiştir. Olağanüstü Hal Bölge Valiliğinin 1987 ile 2002 yılları arasında yapmış olduğu uygulamalar ve hizmetler üzerinde durulmuştur.

Regional governing practices in Turkey were generally applied as an enforcement body superior to the province, within the general administrative structure. During some periods, regional governing practices of the same manner were also observed. However, regional governing practices in Turkey were implemented only in the case of regional emergency rule. These regional governing practices were governed by high authority governors and showed change in parallel to the policies of the National Governments and they were not continuous.In the face of problems encountered in public order and governing during the last eras of the Ottoman Empire, new administrative structures were formed by uniting provinces. These structures which can be named as regions were governed by inspectors. Though some practices by the inspectors proved successful in some regions, they were not sufficient in solving the related problems permanently.During the National Independence War, general inspectorships practices were also implemented. The 1921 Constitution included two articles for the establishment of an inspectorships body. However, although it was mandated by the Constitution, the inspectorships body could not be established and the governing system inherited from the Ottoman Empire was resumed.In 1927, subsequent to rebellion of Şeyh Sait, the First General Inspectorship Body was formed to reestablish government authority in the area and to facilitate the regional development. Following the establishment of the First General Inspectorship Body, four other inspectorships bodies were formed in different regions.The General Inspectorships practice was terminated de facto in 1948 and constitutionally in 1952. Upon termination of this practice, new studies and reports were produced on the alternative regional governing approaches. Within the scope of regional governing studies held during the ruling of the Bülent Ulusu Government that was formed just after the military coup of 12 September, Statutory Decree Regarding Regional Governship numbered 71 entered into force. But, due to change of the ruling government, the Statutory Decree was repealed with a Law promulgated in the Official Gazette of 20 July 1984.With the Statutory Decree dated 14.07.1987 and numbered 285, a Regional Emergency Governorate was established compromising provinces of Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkari, Mardin, Siirt, Tunceli, Van to which Batman and Şırnak provinces were added by a later Statutory Decree numbered 426.It is seen that within the course of elapsed time no sufficient scientific study was made regarding Regional Emergency Governorate. For this reason, within the scope of the study, though previous approaches of regional governing were mentioned, mainly the Regional Emergency Governorate practice has been investigated. The practices and services by the Regional Emergency Governorate during the years 1987 and 2002 were emphasized.