Niyazi Berkes`e göre Kemalizm ve çağdaşlaşma

Abstract

Niyazi Berkes, Türkiye'nin uluslar arası düzeyde tanınan sosyologu, düşünce tarihi yazarıdır.21 Ekim 1908'de, Kıbrıs'ın Lefkoşa şehrinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini Lefkoşa'da tamamladı. 1922 yılında İstanbul'a geldi. Lise öğrenimini İstanbul Lisesi'nde tamamladı. 1931-32 ders yılında İstanbul Darülfünunu Felsefe Bölümü'nden mezun oldu. 1933 yılında Ankara Halkevi kitaplık memurluğunda bulundu. Bu dönemde CHP yöneticilerini ve Kadrocuları tanıma fırsatı buldu.1935-1939 arası dönemde Felsefe ve İçtimaiyat Mecmuası, Siyasi İlimler Mecmuası, Siyasal Bilgiler adlı dergilerde yazılar yazdı. İlk yazıları Üniversite hocalarının bağlandığı Levy Bruhl, Henri Bergson ve Emile Durkheim'i eleştiri temelindeydi. Amerikan ve Rus sosyolojisinin önde gelen temsilcilerinin yazılarını Türkçeye çevirdi.1934 yılı başında İstanbul Üniversitesi'nde İçtimaiyat Fakültesi asistanlığına atandı. 1935 yılında burslu olarak Chicago Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'ne girdi. 1939'da İstanbul Üniversitesi'ndeki görevine döndü. Ekim 1939'da Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'ne Felsefe Enstitüsü asistanı olarak atandı. Bu yıllarda Niyazi Berkes'in yazı yazma faaliyetinde belirgin bir artış ve yazdığı konularda dikkate değer bir çeşitlenme olmuştur.1940'larda Ankara köylerinde gerçekleştirdiği sosyolojik tetkikler ile köylerdeki sosyal değişme olgusunu tahlil etmeye çalışmıştır. Bu çalışmaları ile Türk Devrimi'nin, üst yapı kurumlarında gerçekleştirdiği radikal değişikliklerin kalıcı olmasının, sosyal ve iktisadi hayattaki koşulların da kökten biçimde değiştirebilmesine bağlı olduğu sonucuna varmıştır.1941-1944 arasında yayınlanan Yurt ve Dünya dergisinde, ağırlıklı olarak ırkçılık, Faşizm ve Kapitalizm karşıtı yazılar yazmıştır. Türkiye'de bir bilim geleneğinin henüz oturmadığına dikkati çekmiş, bunu başarmanın bilimi sorunlarımıza uyarlamak ile mümkün olacağını savunmuştur.Yurt ve Dünya dergisinde ağırlıklı olarak ele aldığı diğer bir konu Osmanlı Devleti'ndeki modernleşme adımları olmuştur. Bu çerçevede İbrahim Müteferrika, Namık Kemal ve Ziya Gökalp'ı Batı, uygarlık, laiklik, din-devlet ilişkileri konularını nasıl anladıkları yönüyle ele almıştır. Bu bağlamdaki yazıları Berkes'in, düşünsel yönelişindeki iki yeni duruma işaret etmektedir. İlki, onun sosyolojiden giderek tarihe özellikle de düşünce tarihine yöneldiğidir. Diğeri de, Türk tarihi ile Batı toplumlarının tarihi arasındaki temel farklılıkları önemsemesi ve bu konuda önemli tespitlerde bulunmasıdır. Ona göre, Batı toplumlarındaki laikleşme ve gelişmenin dinamiği sınıfsal çatışma, Osmanlı Devleti'nde ise aydın ve yöneticilerin devleti kurtarma çabalarıdır.Niyazi Berkes'in, din-devlet ilişkilerinin, genelde doğu toplumlarında, özelde Osmanlı toplumunda, nasıl bir tarihsel seyir izlediği konusunu araştırma eğilimi, Kanada McGill Üniversitesi'nde çalışmaya başladığı 1952 yılından sonra artarak sürmüştür. Bu konudaki bulgu ve tezlerini yansıtan eserini The Development Of Secularism in Turkey adıyla 1964'te Kanada'da yayınlamıştır. Adı geçen eser 1973 yılında genişletilmiş olarak Türkiye'de Çağdaşlaşma adıyla Türkiye'de yayınlanmıştır. Berkes kitabında, Lale Devri'nden başlayıp Cumhuriyet dönemine uzanan iki yüzyıllık modernleşme sürecini, geleneksel-dinsel fikir ve kurumlardan çağdaş-akli düşünce ve kurumlara yönelme evresi olarak değerlendirmiştir.

Niyazi Berkes is an internationally renowned sociologist and philosophical history writer of Turkey.He was born in Lefkoşa (Nicosia) city of Cyprus on 21st October 1908. He completed his primary and secondary education in Lefkoşa. He went to Istanbul in 1922. He completed his high school education at Istanbul High School. He was graduated from Philosophy Department of Istanbul Darulfunun (University) in academic year of 1931-32. He served as library officer of Ankara Halkevi (People?s House) in 1933. He had the chance to meet executives of CHP (Republican People?s Party) and the Cadreists (Kadrocular).Between 1935 and 1939, he wrote articles for such magazines as Felsefe and İçtimaiyat Mecmuası (Magazine of Philosophy and Social Affairs), Siyasi İlimler Mecmuası (Political Sciences Magazine) and Siyasal Bilgiler (another Political Sciences magazine). His first articles were some sort of criticism directed towards Levy Bruhl, Bergson and Durkheim, whom his teaching staff grew fond of. He translated articles of significant representatives of American and Russian sociological circles into Turkish.He was assigned as an assistant scholar to Social Sciences Faculty of Istanbul University at the beginning of 1934. He was matriculated to Sociology Department of Chicago University on scholarship in 1935. He returned to his post in Istanbul University in 1939. He was assigned as assistant scholar to Philosophy Institute of the Faculty of Language, History and Geography in October 1939. During those years a significant increase and diversification took place in writing activities of Niyazi Berkes and topics on which he writes.Through sociological studies he engaged in villages of Ankara during 1940s, he attempted to analyze social change phenomenon in villages. With these studies he drew the conclusion that possibility of the radical changes Turkish Revolution realized in superstructural institutions to be permanent depends on radical changing of conditions of social and economic life.In Yurt and Dünya magazines which had been published between 1941 and 1944, he mainly wrote anti-racist, anti-fascist and anti-capitalist articles. He drew attention to the fact that a tradition of science has not yet been established in Turkey and advocated that achieving such a tradition is only possible through adaptation of science to our problems.Another issue he mainly dealt with in Yurt and Dünya magazines is modernization steps taken in Ottoman State. Within this framework, he discussed İbrahim Müteferrika, Namık Kemal and Ziya Gökalp in the aspect of how they understood topics of the West, civilization, secularism, and relations between the religion and the state. His writings in this context, point out two new issues in Berkes' philosophical approach. The first of these is the fact that he progressively moved away from sociology towards history of ideology/philosophy. The other one is the fact that he attaches importance to the fundamental differences between Turkish history and those of Western communities. According to him, dynamics of secularization and development in Western societies stem from class conflict and that in Ottoman State stems from endeavors by intellectuals and administrators to save the State.Niyazi Berkes' tendency to scrutinize what kind of course relations between the religion and the state took in Eastern societies in general and in Ottoman society in particular, increasingly continued after 1952 when he started working in McGill University in Canada. He published his work in Canada in 1964 under the name of The Development of Secularism in Turkey which reflected his findings and theories on this subject. An extended edition of the above named work was also published in Turkey in 1973 under the name of Modernization in Turkey. Berkes, in his book, evaluated the modernization process of two centuries starting from Tulip Period running into Republican Era, as a phase of transformation from traditional religious ideas and institutions into logical ideas and institutions. He used the word