Koçgiri İsyanı`nın sosyo-tarihsel açıdan analizi

Abstract

1920'li yılların başında, Sivas'ın Koçgiri bölgesinde bazı asayişsizlik olayları görülmeye başlanmıştı. Özellikle Koçgiri Aşireti'nin merkezi olarak bilinen Zara'ya bağlı Ümraniye'de, 6 Mart 1921'de yaşanan bir takım olaylar, başlangıçta `Ümraniye Hadisesi` ya da `Koçgiri Hadisesi` olarak adlandırılmış ve dönemin resmi makamlarına bildirilmişti. Ümraniye'de yaşanan olaylardan sonra Ankara Hükümeti tarafından, asayişi tesis etmek ve olayların büyümesini önlemek amacıyla bölgede örfi idare ilan edilmiş, Nurettin Paşa kumandasında Merkez Ordusu görevlendirilerek bölgeye gönderilmişti. Nurettin Paşa'nın bastırma harekâtı sırasında yoğun şiddet içeren çeşitli uygulamaları, yapılan şikâyetler sonucu TBMM'in gündemine alınmış ve durumu yerinde incelemek, olayların faillerinin ve askeri harekât sonrasında meydana çıkan elim tabloda sorumluluğu bulunanların tespiti için `Koçgiri Tahkikat Heyeti` ismiyle bölgeye bir kurul gönderilmişti. Bu kurulun yaptığı incelemeler sonucu kaleme aldığı raporda; Koçgiri bölgesinde yaşanan olayların `siyasi maksatla, -Kürt devleti kurmak- için girişilen bir Kürt isyanı` olduğu görüşü yer almıştır. Raporda yer alan bu görüş, günümüzde de gerek resmi tarih yazımında gerekse Kürt milliyetçi tarih yazımında yer edinmiş ortak bir söylemdir. Bu çalışmada, Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasından sonra İstanbul'da açılan Kürdistan Teali Cemiyeti'nin kültürel ve siyasi örgütlenmesine paralel olarak gündeme gelen `Kürt ulus` söyleminin, Alevi Kürtlerin bir girişimi olan Koçgiri İsyanında yansımasını bulup bulmadığı sorusu ortaya atılmıştır. Bu söylem doğrultusunda geliştirilen `Cumhuriyet Dönemi Kürt ulus hareketinin eylem aşamasının, ilk defa Koçgiri İsyanı ile başladığı` görüşünün sosyo-tarihsel imkânları araştırılmıştır. Bu minvalde Osmanlı Döneminden itibaren Kürt ulusçuluğuna dair verilen bir tarihsel arka planla birlikte Koçgiri Hadisesi'nden Koçgiri İsyanı'na giden süreç ele alınarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur.Anahtar Kelimler: Koçgiri Aşireti, Ümraniye Hadisesi, Koçgiri İsyanı, Dersim aşiretleri, Alevilik, Sünnilik, Kürt uluşçuluğu/milliyetçiliği, Merkez Ordusu, Nuri Dersimi, Nurettin Paşa, Alişer Efendi, Koçgiri Tahkikat Heyeti Raporu.

In the early 1920's, instances of public disorder began to appear in the Koçgiri region of Sivas. Most notable was a series of incidents occurring on 6 March 1921 in Ümraniye in the district of Zara, known as the center of the Koçgiri tribe; this came to be called the `Koçgiri Incident,` and it was reported to the officials of the time. Following the events in Ümraniye, martial law was declared in the region and the Central Army under the command of Nurettin Paşa was sent by the Ankara Government in order to establish order and prevent the proliferation of incidents. Various practices involving heavy violence during Nurettin Paşa's suppression operations were, following complaints, taken up by the assembly in Ankara, and a committee called the `Koçgiri Investigation Committee` was sent to the region in order to investigate the situation on the ground and to determine the perpetrators of the acts and those responsible for the deplorable situation occurring after the military operations. In the committee's post-investigation report, the view was expressed that the incidents in the Koçgiri region constituted `a Kurdish rebellion launched for political purposes to establish a Kurdish state`. This view is still today reflected in the discourse of both the official historiography and Kurdish nationalist historiography.In this study, the question is raised whether the discourse of the `Kurdish nation`, which came into question parallel to the cultural and political organization of the Society for the Rise of Kurdistan opening in Istanbul following the signing of the Armistice of Mudros, was reflected in the Koçgiri Rebellion launched by Alevi Kurds. The socio-historical possibilities of the view that the active stage of the Kurdish national movement during the Republican Period first began with the Koçgiri Rebellion has been researched. Along with providing a historical background on Kurdish nationalism since the Ottoman period, the process leading from the Koçgiri Incident to the Koçgiri Rebellion has been taken up and made subject to evaluation.