Türkiye`de cerrahi devrim

Abstract

197 ÖZET ve ANAHTAR TERİMLER Özet Bu çalışma, son çözümlemede, cerrahi alanında 19. yüzyıl ortalarında gerçekleşen ani ve büyük ilerlemenin, aynı yüzyılın sonunda Türkiye'ye yansımasını anlatmaktadır. Söz konusu süreç, tarih ve tarihçilik hakkında içice geçmiş bir dizi tartışma çerçevesinde ele alınıp incelenmektedir. Cerrahinin Rönesans'ta başlayan, Avrupa'da ve Kuzey Amerika'da ilerleyen gelişimi, 19. yüzyılın başında disiplinin kendi iç olanaklarıyla sağlayabileceği en yüksek düzeye erişmiş ve bir tıkanma noktasına gelmiştir. `19. Yüzyıl Cerrahi Devrimi`, kimya ve mikrobiyoloji bilimlerindeki gelişmelere dayanan iki önemli buluşla bu tıkanıklığın aşılmasını ve yeni bir çehre kazanan cerrahinin önlenemez bir yükselme eğilimine girmesini ifade etmektedir. Cerrahiye, tıbba ve dolayısıyla tüm insanlığa çok şey kazandıran, kavram ve uygulama yönlerinden tümüyle yeni olan bu iki buluş `Anestezi` ve `Antisepsi-AsepsP'dir. Bunların ilki, kendi gibi ismi de yeni ve özgün olan anestezi, kavranması ve uygulanması daha kolay olduğundan, dünya çapında hızla benimsenmiş, giderek geliştirilmiştir. Kabulü tıp nosyonu değişikliği ve bir dizi zahmetli uygulamayı gerektiren kontaminasyonu ve enfeksiyonu önleme düşüncesi ise, daha sert bir dirençle karşılaşmış, uzun mücadelelerden sonra kabul görmüştür. Antisepsi ve asepsi bu mücadele sürecinde sırayla benimsenmiş iki stratejinin, başlangıçtaki kimyasal madde kullanarak sürdürülen mikroplara yönelik `saldırgan` tutumun ve daha sonra geçilen, sıcakla ve basınçlı sıcakla sağlanmış mikropsuziuğu koruma yaklaşımının adlarıdır. 19. yüzyılın başlarında Türk tıbbı aynı kökenden geliştiği ve uzun süre daha ileri bir düzey tutturduğu Batı tıbbına göre geri kalmış bulunmaktadır. Osmanlı devletinin 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılın başı itibariyle benimsediği ve bugüne kadar hem kendisi, hem üzerindeki tartışmalar devam eden Batı modeline göre yeniden yapılanma politikası çerçevesinde, ordunun yenilenmesine öncelik tanınmıştır. Bu bağlamda iki ayrı meslek olarak değerlendirilen hekimliğin ve cerrahlığın, askeri gücün destek kademesindeki yerleri ve önemleri göz önünde tutularak, 1820'lerden itibaren tıp eğitimini modernize etmeye yönelik bir dizi girişimde bulunulmuştur. Modem cerrahinin öğeleri 19. yüzyılın ortalarından itibaren, yabancı hekimler ve dış ülkelerde eğitim görenler tarafından peyderpey Osmanlı ülkesine taşınmış, ancak bu kişilerin çalışmaları ne köklü bir anlayış değişikliği yaratabilmiş, ne de modem cerrahiyi198 benimseyen ulusal tıp ve tıp eğitimi kurumları ortaya çıkarabilmiştir. Bu boyutta bir dönüşümün gerçekleşmesi, ancak asrın son on yılı içinde Avrupa'da mezuniyet sonrası cerrahi uzmanlık eğitimi alıp dönen Türk hekimlerin başkent hastanelerinde cerrahi kliniklerinin yönetimlerini devralıp donanımlarını yenilemeleri ile başlamıştır. Söz konusu genç cerrahlar kuşağının en karizmatik üyesi Cemil Topuzlu, bu dönüşümü önce askeri hekimlerin mezuniyet sonrası staj hastanesi olan Haydarpaşa'da, sonra da Demirkapı'daki tıp okulunda gerçekleştirerek, modem Türk cerrahisinin temellerini atmıştır. Aynı dönemde, Alman akademisyen cerrah Robert Rieder'in yönetiminde tümüyle modem bir mezuniyet sonrası eğitim hastanesi olarak açılan Gülhane, yeni kuşakların sistemli biçimde modem cerrahiyi öğrenip uygulamasına önemli katkı sağlamıştır. Cerrahinin küresel ve ulusal ölçeklerde yukarıda özetlenen gelişimi, tez boyunca kimi ayrıntılar ve hem tez yazarına, hem de başka müelliflere ait yorumlar eşliğinde anlatılmaktadır. Konu `tarih` ve `tarihçilik`, `tıp` ve `tıp tarihçiliği`, `cerrahi` ve `cerrah`, `evrim` ve `devrim` kavramlarının geniş biçimde sorgulandığı bir genel çerçeveye oturtulmakta ; tüm bu kavramlarla, özellikle de tarih-tarihçilik ilişkisiyle ilgili kaygılar olayların aktarımı sırasında da `leitmotiv` olarak hissettirilmeye çalışılmaktadır. Metin boyunca ana konu ve tartışmaya açılan temel kavramlar hakkında değişik görüşler ve yaklaşımlar anılarak, daha geniş açılı bir bakış yakalama ve ilgilenenlere alternatif kaynaklar gösterme amaçlanmaktadır. Kimi edebi eserlere yapılan göndermeler, dil ve üslup seçimi, akıcı olmasına çalışılan kurgu ve alt yapıya sindirilmek istenen mizah duygusu, çalışmanın bir `tıp tarihi` ve `tıp felsefesi` metni olmanın ötesinde `tıp edebiyatı` örneği sayılabilmesini sağlamaya yöneliktir. Anahtar Terimler Tıp Tarihi ; Cerrahi Tarihi ; 19. Yüzyıl Tıp Tarihi ; Türk Tıp Tarihi ; Anesteziyoloji Tarihi ; Genel Anestezi Tarihçesi ; Antisepsi Tarihçesi ; Asepsi Tarihçesi ; Askeri Hekimlik Tarihi ; Tıp Eğitimi ; Cerrahi Eğitimi ; Cerrahi Aletleri Tarihçesi ; Dişhekimliği Tarihi ; Sağlık Meslekleri ; islam Tıbbı ; Eğitim Hastaneleri ; Ünlü Kişiler ; Portreler; Historiyografi ; Tarih Yazımı ; Tıp Tarihi Eğitimi ; Edebiyatta Tıp ;

199 SUMMARY AND KEY TERMS Summary This thesis, in the final analysis, explains how the sudden and great progress made in the field of surgery in the middle of the 19th century came to Turkey towards the end of the same century. This process is considered and examined within the framework of a series of intertwined discussions about history and historiography. The development of surgery which started during Renaissance continued in Europe and North America to attain the highest level that could be achieved by the discipline's own possibilities and came to point of stagnancy in the early 19th century. The term `19th century surgical revolution` is used to express how the development of surgery passed over this point and how surgery, which gained a new appearance, caught an unstoppable rising trend, through the two important discoveries stemming from the development of chemistry and microbiology. The two discoveries which made an immense contribution to surgery, medicine and therefore to humanity are `Anasthesia` and `Antisepsis-Asepsis`, which are completely novel as concept and as practice. The former, anasthesia, whose name is as new and as original as itself has been rapidly adopted worldwide and further developed since it is easier to grasp and to apply. The thought of preventing contamination and infection, whose acceptance necessitates a change in medical notion and a sequence of cumbersome practices, however, met with firm resistance and accepted only after a long struggle. Antisepsis and Asepsis are the terms describing the two strategies adopted during this struggle; namely the agressive attitude towards the germs waged by the use of chemicals at the beginning and the approach of preservation of germlessness which was achieved by heating and pressurizing and heating simultaneously, afterwards. At the beginning of the 19th century Turkish medicine was backwards as compared to Western medicine which grew out of the same roots with Turkish medicine and which lagged behind Turkish medicine for a long time. Within the framework of `restructuring according to the Western model` policy, adopted by Ottoman State in the Iate18th and early 19th century, (a policy which is still continuing as well as the controversy over it), renovation of the army has been given priority. In this context a series of initiatives were taken to modernize medical education from 1820's on, because of the role and importance of doctorship and surgery (which were then conceived as two separate professions) in supporting military power.200 Elements of modern surgery has been brought to Ottoman Land by foreign and foreign educated doctors bit by bit starting from mid 19th century. However the practices of these people neither created a fundamental change of understanding nor brought about national medical institutions and national medical education institutions, adopting modem surgery. A transformation of this size has been realized only in the last decade of the century, when the Turkish doctors who received surgery specialization training in Europe returned, took over the management of surgical clinics in the Capital's hospitals and renew their equipment. Cemil Topuzlu, who is the most charismatic member of this new generation of young surgeons, laid down the foundations of modem Turkish surgery by inducing this transformation first in Haydarpaşa Hospital which is the practice hospital of military doctors and then in medical school. During the same period under the administration of german academician surgeon Robert Rieder, Gülhane Hospital, which was established as a postgraduation training hospital contributed a great deal to the systematic learning and application of modem surgery by the newer generations. The development of surgery on global and on national scales, whose summary is given above, is explained in some detail along with the comments of the author and some others in this thesis. The subject is considered within a general framework in which the concepts of `history` and `historiography`, `history of medicine` and `history of medicine writing`, `surgery` and `surgeon`, `evolution` and `revolution`, are broadly questioned. An attempt has been made to cause the reader to perceive the concern about all these concepts, especially the one associated with history-historiography relationship as a leitmotiv while the events are being told. Throughout the text different views and approaches on the main subject and the fundamental concepts that were opened to discussion are mentioned. In doing so the objective of attaining a wider angle of view and pointing at the alternative references for those who are interested is pursued. The purpose served by the references to some literary pieces, the selection of language and style, the effort made to render the organization fluent and the attempt to impart a sense of humour to the structure is that, this study could be regarded not only as a text of `history of medicine` and `philosophy of medicine` but as an example of `medicine in literature` as well.201 Key Terms History of Medicine ; Surgery.. History ; History of Medicine, 19th Cent. Turkey A History of Medicine ; Anesthesiology.. History ; Anesthesia, General.. History ; Antisepsis.. History ; Asepsis.. History; Military Medicine, History ; Medicine.. Education ; Surgery.. Education ; Surgical Instruments.. History ; History of Dentistry ; Health Professionals (non mesh) ; Medicine, Arabic ; Hospitals, Teaching ; Famous Persons ; Portraits ; Historiography ; Writing History ; Education, Medical History ; Medicine in Literature ;