Ege bölgesi folklorunda veteriner hekimliği ve hayvancılık üzerine araştırmalar

Abstract

92 ÖZET Bu çalışmada Ege Bölgesi folklorundaki hayvan hastalıklarının tedavileri ve hayvancılıkla ilgili bilgiler araştırılmıştır. Derlenen bilgilerin çoğunun halen uygulandığı, bir kısmının da bu konunun ustaları olan yaşlıların anılarında yaşadığı saptanmıştır. Tedavi ve hastalıklardan korumaya ait bilgiler ` dinî-sihrî, ampirik ve rasyonel uygulamalar` olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. Dinî-sihrî uygulamalar, çoğunlukla tedavinin olumsuz olduğu ya da hastalıkların anlaşılamadıkları durumlarda, tedavi yeteneği bulunduğuna inanılan kişiler tarafından yapılmaktadır. Bu uygulamaların bir kısmında hastalıklardan koruma amacı güdülmektedir. Tedavisi güç olan hastalıklarda, tedavi edici veya koruyucu olarak; muskalar ve nazarlıklar kullanılır. Bunlar, genellikle hayvanın üzerine veya ahırda herkesin görebileceği bir yere asılmaktadır. Bu uygulamanın, hastalıkların kötü ruhların etkisiyle meydana geldiğine inanılan eski çağlardan beri yapıldığı bilinmektedir. Dinî-sihrî uygulamalarından biri Şamanizm'e kadar uzanan `ocak tedavisi` dir. Yararlı olduğuna inanılan delikli taş, delikli çınar ve yatırlar gibi `uğurlu yer ve uğurlu kişilerle` yapılan uygulamalar da bu gruba dahil edilebilir. `Ampirik tedaviler` içinde zararsız sayılabilecek uygulamalar saptanmıştır. Çeşitli pomatlar; bitkisel, hayvansal ve mineral maddeler içeren terkipler kullanılarak yapılan tedaviler ile kan alma, apse tedavisi, dağlama ve yaraya dikiş gibi küçük operatif girişimler bu grubun örnekleridir. Eski Mısır ve Hint tababetinde ve Türk folklorunda veteriner hekimliğinin yazılı kaynakları olan `baytarnamelerde` bu tür uygulama örnekleri bulunmaktadır. `Rasyonel tedavi`, tedavi edici ve koruyucu metotlar olmak üzere ikiye ayrılabilir. Şap hastalığında sirke, tuz, karbonat ve şap gibi aseptik ve antiseptik maddeler koruyucu olarak; arpalamada kan almak tedavi edici olarak kullanılmaktadır. Çiçek ve keçi ciğer ağrısı aşılamaları ndaki uygulamalar da rasyonel yaklaşımlar olarak değerlendirilebilir.93 Hayvancılıkla ilgili folklor pratikleri çift tırnaklılar, tek tırnaklılar, develer ve kanatlı evcil hayvanlarda uygulanmaktadır. Sonuç olarak; hayvan sahiplerinin, bir yandan değişen modern veteriner hekimliği ve hayvancılık uygulamalarına uyum sağlamaya çalışırken; diğer taraftan da folklorik pratiklerle ilişkilerini devam ettirdikleri ileri sürülebilir. Anahtar Sözcükler: 1. Ege Folkloru, 2. Folklorda Hayvancılık, 3. Folklorda Hayvan Hastalıkları, 4. Veteriner Hekimliğinde Folklor, 5. Veteriner Hekimliği Tarihi

94 SUMMARY In this study practices on the treatment of animal diseases and animal breeding and management in the folklore of the Agean Region of Turkey were investigated. Most of these folk practices are still being appliying and some are vivid in the memories of the old masters of the subject. Informations on the treatment and prevention of diseases are classified into three main groups, as `magico-religious'', `empiricar and `rational applications.` Magico-religious applications are mostly used by some masters who are believed to have the ability to cure animals either in unidentifiyble cases or when medical treatment is ineffective. Some of these applications are used for preventive purposes. Amulets and fetishes are employed as protecting or medicament agents in the treatment of diseas which are difficult to treat. These are mostly hung on the animals or some place in the barn where they can easily be seen by everyone. It is know that this practice has its roots in the ancient belief suggesting that diseases were caused by evil sprits. One from of magico-religious attempts is `ocak` treatment which backs to `Shamanism.` Some practices applied in the auspicious places such as perforated stones, plare-trees or tombs of some religious people are also included in this group. Some harmless methods were observed in the empirical treatments. Treatments with various pomades and compounds containing vegetable, animal or mineral substances, and simple operations such as blood-letting, apscess treatment, cauterizing and stitching are the samples of this group. Such practices are found in the ancient Egyptian and Indian medicine and in the old veterinary manuscripts, namely `baytamame`, which are written sources of Turkish folklore. Rational treatments can be divided into two groups as curative and preventive methods. In the treatment of foot-and-mouth disease, aseptic and95 antiseptic substances such as vinegar, salt, carbonate and alum are used as preventives; and in the case of laminitis blood-letting is applied as a curative. Vaccinations against Sheep-pox and Pleura Pneumonia Contagiosa Caprae (PPCC) could also be regarded as rational approaches. Folk practices on the animal breeding and management are carried on ruminants, equides, camels and poultry. As a result it could be said that while the animal owners have been trying to adopt to the modern veterinary medical applications and livestock management they have also been surviving their relations with the folkloric practices. Keywords: 1. Aegean Folklore, 2. Animal Diseases in Folklore, 3. Livestock Management in Folklore, 4. Veterinary Folklore, 5. Veterinary History