Kafein içeren karışımlarda bileşenlerin spektrofotometrik yöntemlerle miktar tayinleri ve bu yöntemlerin farmasötik preparatlara uygulanması

Abstract

-175- ÖZET Bu tez çalışmasında kafein içeren 1 adet üçlü karışım (kafein + anaijin + parasetamol) ve 3 adet 2'li karışım (kafein + aspirin, kafein + propifenazon ve kafein + klorfenoksamin hidroklorür) içerisindeki etken maddelerin miktar tayinleri için spektrofotometrik yöntemler geliştirildi. Geliştirilen yöntemler bu karışımları içeren farmasötik preparatlara uygulanarak birbirleriyle karşılaştırıldı. 1. Kafein + anaijin + parasetamol karışımının analizi. 1.1. Bu analiz için 2 adet spektrofotometrik yöntem geliştirilmiştir. 1.1.1. Spektrum oranlan türev spektrofotometri; bu yöntemde 3'lü karışımın 0.1 N HC1 içerisindeki çözeltisinin 0. derece (orijinal spektrumu) içerisinde yer alan diğer 2 maddenin spektrum toplamları bölücü olarak (divisor) kullanılarak elde edilen bölüm spektrumlarının birinci türevinde AA. - 8 nm seçilen dalga boylarında 3. bileşen için analitik sinyaller (kafein için 270.2 nm'de, parasetamol için 252.8 nm'de ve anaijin için ise 272.7 nm'de) okunarak herhangi bir ayırma işlemi gerekmeksizin miktar tayinleri gerçekleştirilmiştir. 1.1.2. Spektrum oranlan türev spektrofotometri: bu yöntemde 3'lü kanşımın 0.1 N HC1 içerisindeki çözeltisinin içerisinde yer alan bileşenlerden birisinin spektrumu bölücü olarak kullanılarak ve 0. derece spektrumlannm bölünmesi ile elde edilen bölüm spektrumlannm 1. türevinde (AÂ, = 4 nm) kesim noktalannda (zero-crossing) analitik sinyaller okunarak (analjinin spektrumuna bölümde kafein için 270.9 nm'de, parasetamol için 290.0 nm'de ve parasetamol'ün spektrumuna bölümde 270.8 nm'de kafein için, 277.8 nm'de anaijin için) herhangi bir ayırma işlemi gerekmeksizin miktar tayinleri gerçekleştirilmiştir. 1.2. 1.1.1. ve 1.1.2. de anlatılan 2 yöntem ve Hıfzıssıhha İlaç ve Kozmetikler Araştırma Müdürlüğü Laboratuarlannda bu kanşım için uygulanan-176- yöntemlerden birisi olan İTK yöntemleri ortalama geri kazanım ve bağıl standart sapmalar yönünden birbirleriyle karşılaştırıldığı gibi bu 3 yöntem anılan üçlü karışımı içeren REMİDON® ve PİROSAL® tabletlere de uygulanmıştır. Bulunan miktarların birbirine çok yakın olduğu görülmüştür. 2. Kafein + aspirin karışımının analizi. 2.1. Bu analiz için de 2 adet spektrofotometrik yöntem geliştirilmiştir. 2.1.1. Vierordt's yöntemi: karışımın 0.1 N HC1 'deki çözeltilernin O. derece (orijinal) absorpsiyon spektrumunda kafeinin ve aspirinin maksimum absorpsiyon yaptıkları dalga boylarında (sırasıyla 272.5 ve 226.6 nm'ler) hesaplanan A'ı değerleri ve kurulan 2 bilinmeyenli 2 denklem yardımıyla karışımda bu 2 maddenin miktar tayini yapılmıştır. 2.1.2. Spektrum oranlan türev spektrofotometri: karışımın 0.1 N HC1 içerisindeki çözeltisinin 0. derece spektrumu sırasıyla kafein ve aspirin'in spektrumuna bölündükten sonra Ak = 4 van olarak çizdirilen 1. türev spektrumlannda kafein için 254.3 nm'de, aspirin için 220.0 nm'de analitik sinyaller okunarak miktar tayinlerinin yapılabileceği gösterilmiştir. 2.2. 2.1.1. ve 2. 1.2. 'de anlatılan yöntemler ve kromatografik bir yöntem olan YBSK yöntemi ortalama geri kazanım ve bağıl standart sapmalar yönünden birbirleriyle karşılaştırıldığı gibi bu 3 yöntem anılan ikili karışımı içeren ASPİRİN® Fort tablete de uygulanmıştır. Bulunan miktarların birbirine çok yakın olduğu gözlenmiştir. 3. Kafein + propifenazon karışımının analizi. 3.1. Bu analiz için de 2 adet spektrofotometrik yöntem geliştirilmiştir. 3.1.1. Vierordt's yöntemi: karışımın 0.1 N HC1 içindeki çözeltisinin 0. derece (orijinal) spektrumunda kafein ve propifenanon'un maksimum absorpsiyon yaptıkları (sırasıyla 272.5 ve 240.8 nm'ler) hesaplanan A/ değerleri ve kurulan 2 bilinmeyenli 2 denklem yardımıyla kanşımda bu 2 maddenin miktar tayinleri gerçekleştirilmiştir.-177- 3.1.2. Spektrum oranlan türev spektrofotometri: kanşımm 0.1 N HC1 içerisindeki çözeltisinin 0. derece absorpsiyon spektrumu sırasıyla kafein ve propifenazonun spektrumuna bölündükten sonra AA, = 4 nm olarak çizdirilen 1. türev spektrumlannda kafein için 268.4 nm'de, propifenazon için 250.6 nm'de okunan analitik sinyaller yardımıyla miktar tayinlerinin yapılabileceği bulunmuştur. 3.2. 3.1.1 ve 3.1.2.!de anlatılan yöntemler ve kromatografik bir yöntem olan YBSK yöntemi ortalama geri kazanım ve bağıl standart sapmalar yönünden birbirleriyle karşılaştırıldığı gibi bu 3 yöntem anılan 2'li karışımı içeren OPTALÎDON10 Draje preparatına'da uygulanmıştır. Bulunan miktarların birbirine çok yakın olduğu gözlenmiştir. 4. Kafein + klorfenoksamin hidroklorür kanşımmm analizi. 4.1. Bu analiz için yeni bir yöntem, spektrum oranlan türev spektrofotometri geliştirilmiştir: yöntemde karışımın 0.1 N HC1 içerisindeki çözeltisinin 0. derece absorpsiyon spektrumu sırasıyla kafein ve klorfenoksamin hidroklorürün spektrumuna bölündükten sonra AA, = 4 nm olarak çizdirilen 1. türev spektrumlannda kafein için 288.5 nm'de, klorfenoksamin hidroklorür için 229.9 nm'de okunan analitik sinyaller kullanılarak miktar tayinleri gerçekleştirilmiştir. 4.2. 4.1'de anlatılan yöntem ve kromatografik bir yöntem olan İTK yöntemi ortalama geri kazanım ve bağıl standart sapmalar yönünden birbirleriyle karşılaştırıldığı gibi bu 2 yöntem anılan ikili kanşımı içeren SYSTRAL-C Drajeye de uygulanmıştır. Bulunan miktarlann birbirine çok yakın olduğu gözlenmiştir.

-178- SUMMARY In this thesis, new spectrophotometric methods were developed for the determination of active compounds in a ternary mixture (caffeine + analgin + paracetamol) and in three binary mixtures (caffeine + aspirin, caffeine + propyphenazone and caffeine + chlorphenoxamine.HCl) developed methods have been applied to the pharmaceutical preparations and the results were compared with each other. L Analysis of caffeine + analgin + paracetamol mixture: 1.1. Two new spectrophotometric methods were developed for the analysis of this mixture: 1.1.1. Ratio spectra derivative spectrophotometry: In this method; determination of the active ingredients were realized without any prior separation procedure by reading analytical signals for the third compound in the first derivative of the ratio spectra (AÂ, = 8 nm) obtained by the division of the zero-order spectra of the ternary mixture in 0. 1 N HC1 by the sum of the spectra of the two components present in the mixture (at 270.2 nm for caffeine, at 252.8 nm for paracetamol and at 272.7 nm for analgin). 1.1.2. Ratio spectra derivative spectrophotometry: In this method, the determination of the active compounds were realized without any prior separation procedure by measuring the analytical signals at the zero-crossing wavelengths (at 270.9 mn for caffeine and at 290.0 nm when the analgin was used as divisor and at 270.8 nm for caffeine and at 277.8 nm for analgin when the paracetamol was used as divisor) in the first derivative spectra of the ratio spectra (AÂ = 4 nm) obtained by the division of the zero-order spectra of the ternary mixture in 0. 1 N HC1 by the spectra of the one of the components of the mixture.-179- 1.2. The methods explained in 1.1.1. and 1.1.2. and chromatographic method used for this mixture, TLC, were compared with each other with regard to mean recoveries and relative standard deviations. Then these three methods were applied to REMIDON® and PIROSAL® tablets. It was observed that the amounts of these compounds found were very close to each other. 2. Analysis of caffeine + aspirin mixture: 2.1. Two new spectrophotometric methods were developed for the analysis of this mixture: 2.1.1. Vierordt's method: The quantities of caffeine and aspirin was found by the calculation of i*A values at the wavelengths of maximum absorption for these compounds (272.5 nm and 226.6 nm) in zero-order absorption spectra of their solutions in 0.1 N HC1 and then by solving two equations with two unknown (concentrations). 2.1.2. Ratio spectra derivative spectrophotometry: It was shown that the determination of caffeine and aspirin in their binary mixture was possible by measuring the analytical signals at 254.3 nm for caffeine and at 220.0 nm for aspirin in first derivative spectra of the ratio spectra (AA, = 4 nm) obtained by the division of zero-order spectra of the mixture in 0.1 N HC1 by the zero-order spectra of caffeine and aspirin respectively. 2.2. The methods explained in 2.1.1. and 2.1.2. and the chromatographic method used for this mixture, HPLC, were compared with each other with regard to mean recoveries and relative standard deviations. Then, these three methods were applied to ASPIRIN® Fort Tablet. It was seen that the amounts of these compounds found were very close to each other. 3. Analysis of caffeine + propyphenazone:-180- 3.1. Two new spectrophotometric methods were developed for the analysis of this mixture: 3.1.1. Vierordt's method: The determination of caffeine and propyphenazone was realized first by the calculation of i'A values at the wave lengths of maximum absorption for these compounds (at 272.5 nm and 240.8 nm) in zero-order absorption spectra of their solution in 0.1 N HC1 and then by solving two equation with two unknown (concentrations). 3.1.2. Ratio spectra derivative spectrophotometry: It was shown that the determination caffeine and propyphenazone in their binary mixture was possible by measuring the analytical signals at 268.4 nm for caffeine and 250.6 nm for propyphenazone in first derivative spectra of the ratio spectra (AX = 4 nm) obtained by the division of zero-order spectra of the mixture in 0. 1 N HC1 by the zero-order spectra of caffeine and propyphenazone respectively. 3.2. The methods explained in 3.1.1. and 3.1.2. and the chromatographic method used for this mixture, HPLC, were compared with each other with regard to mean recoveries and relative standard deviations. Then, these three methods were applied to OPTALIDON^ Dragee. It was observed that the amounts of these compounds were very close to each other. 4. Analysis of caffeine + chlorphenoxamine hydrochloride: 4.1. A new spectrophotometric method, ratio spectra derivative spectrophotometry, was developed for the analysis of this mixture. In this method, the analytical signals were measured at 288.5 nm for caffeine and at 229.9 nm for chlorphenoxamine hydrochloride in first derivative spectra of the ratio spectra (AÂ, = 4 nm) obtained by the division of zero-order spectra of the mixture in 0.1 N HC1 by the zero-order spectra of caffeine and chlorphenoxamine hydrochloride respectively.-181- 4.2. The method explained in 4.1.1 was compared with the chromatographic method used for this mixture, TLC, with regard to mean recoveries and relative standard deviations. Then these two methods were applied to SYSTRAL-C^ Dragee. It was seen that the amounts of these compounds found were very close to each other.