Laboratuvarda rhipicephalus turanicus (Pomerantzev ve Matikasvili, 1940) ve Rhipicephalus Bursa`nın (Canestrini ve Fanzago, 1877) biyolojik ve morfolojik özelliklerinin incelenmesi

Abstract

106 ÖZET Laboratu varda Rhipicephalus turanicus ve Rhipicephalus bursa' nm Biyolojik ve Morfolojik Özelliklerinin İncelenmesi Bu çalışma Rhipicephalus turanicus ve R. bursa' mn morfolojik ve biyolojik özelliklerini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Bunun için öncelikle sahadan toplanan kenelerden îaboratuvarda, Rhipicephalus turanicus ve R. bursa' mn erkek ve dişilerinin teşhisi yapılmış, bunlardan doymuş dişiler 28°C ısı ve %85 nemdeki inkübatöre şişeler içinde konmuş ve dişilerin yumurtlaması, yumurtadan larva çıkışları takip edilmiştir. Her iki türe ait yumurtadan çıkan larvalar aktifleştikten sonra, 1 'inci nesilleri yetiştirilmek üzere koyun, keçi, tavşan, gerbil ve beyaz farelere konmuş, daha sonraki gelişme dönemleri olan nimf ve olgun dönemlere geçişleri ve bu dönemlerde yukarıdaki konakçılarda beslenme süreleri belirlenmiştir. Ayrıca inkübatörde (28°C ısı ve %85 nem) gömlek değiştirme ve aç halde aktivite kazanma süreleri, doymuş dişilerin; yumurtlama öncesi süreleri, yumurtlama süresi ve yumurtadan larva çıkma süreleri tespit edilmiştir. Bu esaslar çerçevesinde iki türün 3 nesli yetiştirilmiştir. Aynı zamanda Rhipicephalus turanicus ve R. bursa'mn, larva, nimf ve olgunlarının morfolojik özelliklerini belirlemek için her nesilde gelişme dönemlerine ait şeffaflanmış larva ve nimf preparatlan ile aç erkek ve aç dişiler araştırma mikroskobunda (sterozoom ve Nikon) incelenmişlerdir. Bu çalışma ile Rhipicephalus turanicus ve R. bursa'mn larva, nimf, erkek ve dişilerinin teşhisinde rol oynayan kriterler belirlenerek ayrıntılı tarifleri yapılmıştır. Bununla ilgili olarak bugüne kadar morfolojik özellikleri bilinmeyen R. turanicus aç nimfleri ile, iki konutlu olan R. bursa aç nimflerinin de morfolojik özellikleri ilk defa bu çalışma ile belirlenmiştir. Rhipicephalus turanicus yaşam döngüsünde koyun, keçi, tavşan ve beyaz farelerde 3 konakçılı, gerbillerde hem 3, hem de 2 konakçılı davranış göstermiştir.107 Rhipicephalus turanicus'un gelişme dönemlerinde beslenme süreleri, konakçılara göre değişmekle birlikte larvaların (koyun, keçi, tavşan, gerbil ve beyaz fare) 2-9 günde, nimflerin (koyun, keçi, tavşan, gerbil ve beyaz fare) 5-9 günde, aç olgunların (koyun, keçi ve tavşan) 10-22 günde doyarak konakçılarını terk ettiği görülmüştür. Konakçı olarak larvaların gerbilleri, nimf ve olgunların ise tavşanları tercih ettiği anlaşılmıştır. İnkübatörde ise (28°C ısı ve %85 nemde) doymuş dişilerde yumurtlama öncesi sürenin 4-13 gün, yumurtlama süresinin 12-17 gün; yumurtadan larva çıkma süresinin 19-23 gün, aç larvaların aktifleşme süresinin 6-8 gün, aç nimflerin aktifleşme süresinin 5-6 gün, aç olgunların aktifleşme süresinin 7-11 gün, doymuş larva gömlek değiştirme süresinin 7-12 gün, doymuş nimf gömlek değiştirme süresinin 16-21 gün olduğu ve böylece R. turanicus'un yaşam döngüsünü 92-131 günde tamamladığı tespit edilmiştir. Rhipicephalus turanicus'un aç larva, aç nimf ve aç olgunların farklı ısı ve nemde muhafazasında; 19°C ısı ve %90 nemde aç larva ve aç nimflerin 90-180 gün, aç olgunların 150-180 gün; 28°C ısı ve %85 nemde aç larvaların 22 gün, aç nimflerin 28 gün, aç olgunların 90-180 gün canlı kaldıkları görülmüştür. Rhipicephalus bursa koyun, keçi, tavşan, gerbil ve beyaz farelerden sadece tavşanlarda 2 konakçılı davranış göstermiş, diğer konakçılarda bu durum R. bursa aç larvaları beslenenmediği için belirlenememiştir. Rhipicephalus bursa'mn yaşam döngüsündeki gelişme dönemlerinden aç larva-nimfler sadece tavşanlarda 14-23 gün beslenip, doymuş nimf halinde konakçıyı terk etmiştir. Aç olgunlar ise konaklara göre (koyun, keçi ve tavşan) değişmekle birlikte 9-12 günde beslendiği görülmüştür. Konakçı olarak aç larvaların sadece tavşanları, aç olgunların ise koyunları tercih ettiği anlaşılmıştır, inkübatörde ise doymuş dişilerde yumurtlama öncesi sürenin 4-6 gün, yumurtlama süresinin 5-25 gün, yumurtadan larva çıkma süresinin 28-32 gün, aç larva aktifleşme süresinin 14-19 gün, doymuş nimf gömlek değiştirme süresinin 13-21 gün, aç olgun aktifleşme108 süresinin 7-15 gün olduğu ve böylece R bursa' mn yaşam döngüsünü 96-151 günde tamamladığı tespit edilmiştir. Rhipicephalus bursa'mn aç larva, aç nimf ve aç olgunlarının farklı ısı ve nemde muhafazasında; 19°C ısı ve %90 nemde aç larvaların 90-180 gün, aç nimflerin 60 gün, aç olgunların 90-150 gün; 28°C ısı ve %85 nemde aç larvaların 90-120 gün, aç nimflerin 45 gün, aç olgunların 120-150 gün canlı kaldıkları görülmüştür. Rhipicephalus bursa'mn larva-nimf dönemini geçirdiği ilk konaktaki gelişmesinde, aç larvaların 5-8 günde doyduğu, 3 gün içinde gömlek değiştirerek aç nimf olduğu, bunların 2-3 günde aktifleştiği ve tekrar aynı konakta 5-12 gün beslendikten sonra doymuş nimf halinde konakçıyı terk ettiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada iki konutlu olan R. bursa'mn, istenildiğinde 3 konutlu kene davranışı gösterebileceği de anlaşılmıştır. Bunun için kenelerin l'inci konak üzerinden doymuş larva halinde iken toplanması gerektiği, aç nimf halinde toplanan kenelerin çok kısa sürede öldüğü ve gelişmesini sürdüremediği anlaşılmıştır. Doymuş halde toplanan larvalar inkubatörde (28°C ısı ve %85 nem) gömlek değiştirdikten sonra (1-5 günde), aç nimf halinde konuldukları tavşanlarda beslenip doymuş nimf halinde konakçıyı terk etmiştir. Sonuç olarak, bu çalışma ile Rhipicephalus turanicus ve Rhipicephalus bursa'mn farklı konakçılarda ve farklı ortamlarda yaşam döngülerine ait önemli özellikler saptanmış, aynı zamanda, larva, nimf, erkek ve dişilerin teşhisinde rol oynayan kriterler tespit edilerek, ayrıntılı tarifleri yapılmıştır. Yine bu çalışma ile R. turanicus aç ninıfinin ilk defa, R. bursa aç nimfinin ise bugüne kadar fazla bilinmeyen morfolojik özellikleri belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Rhipicephalus turanicus, Rhipicephalus bursa, Biyoloji, Morfoloji

109 SUMMARY A study on Biological and Morphological Features of Rhipcephalus turanicus and R bursa under Laboratory Conditions This research was carried out to determine the morphological and biological characteristics of Rhipicephalus turanicus and Rhipicephalus bursa. For this purpose ticks were collected from the field and brought to the laboratory; then Rhipicephalus turanicus and Rhipicephalus bursa were identified according to their sex. From these collected ticks, the engorged females were placed inside bottles which were left in the incubator at 28°C temperature and %85 relative humidity. Oviposition of female ticks and the emergence of larvae from eggs were observed. The emerging larvae after activation period were placed (according to technical methods) on sheep, goats, rabbits, gerbils and white mice, the feeding period of the larvae and the following developmental stages (nymph and adults) were investigated. On the other hand, in incubator at 28°C temperature and %85 relative humidity the molting and the activation periods of stages (larvae, nymphs and adults) of both tick species were determined. In the same incubator the engorged females were examined and preoviposition, oviposition, the larvae emergence periods were determined. Following the above mentioned procedures three generations of two species were developed. In order to determine the morphological characteristics of developmental stages of Rhipicephalus turanicus and R. bursa, the larvae and nymphs for each generation were mounted on slides. The preparations of larvae and nymphs were examined under binocular Nikon microscope while the adults (males and females) were examined under binocular Nikon and Sterozoom microscope. According to the results of this research, the criteria which are taken into consideration for the distinction of larvae, nymphs, males and females belonging to Rhipicephalus turanicus and Rhipicephalus bursa were determined and explained in110 detail. The unknown morphological characteristics of R. turanicus nymphs and two host tick Rhipicephalus bursa nymphs also were determined in this study. Rhipicephalus turanicus exhibited a three host life cycle when fed on sheep, goats, rabbits and white mice and both three and two host life cycles when fed on gerbils. It was observed that larvae of R turanicus preferred to feed on gerbils while nymphs and adults preferred to feed on rabbits as hosts. Although feeding periods of developmental stages of R. turanicus differed according to their hosts. It was observed that larvae fed for (sheep, goats, rabbits, gerbils and white mice) 2-9 days, nymphs (sheep, goats, rabbit, gerbils and white mice) for 5-9 days, and adults (sheep, goats and rabbits) for 10-22 days and dropped off as engorged stage. The engorged females under incubator conditions (at 28°C temperature and %85 relative humidity) were examined and the preoviposition period was 4-13 days, the ovipostion period was 12-17 days, the emergence period of larvae from eggs was 19-23 days; the activation period for larvae was 6-8 days, for nymphs was 5-6 days and for adults was 7-11 days. The molting period of engorged larvae and nymphs was 7-12 days and 16-21 days respectively. Thus, the life cycle of R. turanicus was determined to be completed in 92-13 1 days. The Rhipicephalus turanicus larvae, nymphs and adults were kept under different temperature and relative humidity rates and it was observed that at 19°C and % 90 relative humidity the larvae and nymphs survived for 90-180 days while adults for 150-180 days; at 28°C and % 85 relative humidity the larvae survived for 22 days, nymphs for 28 days and adults for 90-180 days. Rhipicephalus bursa exhibited a two host tick life cycle only on rabbits whereas on sheep, goats, gerbils and white mice was not observed due to that the larvae were not feeding on them. It was observed that larvae preferred rabbits while adults preferred sheep as hosts.Ill Among the developmental stages of R bursa, only the larvae fed on rabbits for 14-23 days and dropped off as engorged nymphs. The feeding period of adults tick according to the hosts (sheep, goats and rabbits) was 9-12 days. The engorged females under incubator conditions (at 28°C temperature and %85 relative humidity) were examined and the preoviposition period was 4-6 days, the oviposition period was 5-25 days and the period of emergence of larvae from eggs was 28-32 days; the activation period of larvae was 14-19 days while that of adults was 7-15 days; the molting period of nymphs was 13-21 days. Thus, the life cycle of R. bursa was determined to be completed in 96-151 days. The Rhipicephalus bursa larvae, nymphs and adults were kept under different temperature and relative humidity rates and it was observed that at 19°C and % 90 relative humidity the larvae survived for 90-180 days, nymphs for 60 days and adults for 90-150 days; at 28°C and % 85 relative humidity the larvae survived for 90-120 days, nymphs for 45 days and adults for 120-150 days. The biological development of the larvae and nymphs of R. bursa on its first host was observed, and it was found that the feeding period of larvae was 5-8 days and they molted in 3 days forming nymph stage which became active within 2-3 days, the nymphs on the same host completed their feeding in 5-12 days and dropped off as engorged nymphs. R. bursa is known as a two host tick species but in this research it was understood that when necessary, it can exhibit a three host life cycle. This happened when the engorged larvae were collected from the first host and the development continued to proceed on other hosts. On the other hand, the collected nymphs (after molting of engorged larvae) from the same first host died in a short period and the continuation of development was halted. As a result, important features of the life cycles of Rhipicephalus turanicus and Rhipicephalus bursa in different hosts and environments has been determined in this research. Also, diagnostic criteria of larvae, nymphs, adult males and females have112 been determined in detail. The morphologic characteristics of the unfed R turanicus nymphs have been established for the first time, whereas the limited data on morphologic characteristics of R. bursa has been advanced. Key Words: Rhipcephalus turanicus, R bursa, Biology, Morphology