Olay sonrası bilgi ve tekrarın görgü tanığının bellek performansı ve fenomenolojik farkındalığı üzerindeki etkisi

Abstract

Olay Sonrası Bilgi ve Tekrarın Görgü Tanığının Bellek Performansı ve Fenomenolojik Farkındalığı Üzerindeki Etkisi Bu çalışma, adli bir olaya tanık olmuş kimselerin olay sonrası bilgiyle karşı karşıya kalmalarıyla orijinal olay belleklerinde meydana gelen değişiklikleri farklı koşullar altında değerlendirmek amacıyla düzenlenmiştir. Bu amaçla, iki deney hazırlanmıştır. Deneylerin ortak yönleri bulunduğu gibi, birbirinden ayrılan yönleri de bulunmaktadır. Birinci deneyin amacı, hatalı bilgi erişiminin arttırıldığı durumda Karşıt Test yönergesine rağmen hatalı bilgi etkisinin ortaya çıkıp çıkmayacağını belirlemektir. İkinci deneyin amacı, olay sonrası bilginin türü ve hatalı bilgi erişiminin büyüklüğüne bağlı olarak, adli bir olaya tanık olmuş görgü tanıklarının üç kez ölçülmesinin, tanıkların bellek performansları üzerinde etkisinin olup olmadığının belirlenmesidir. Çalışma, araştırmanın amacına göre, iki aşamadan oluşmaktadır. Bunlar, çalışma ve test etme evreleridir. Çalışma evresinde, 120 üniversite öğrencisinden oluşan katılımcılara bir hırsızlık olayının anlatıldığı olay slaytları izletilmiştir. Ardından, katılımcıların izlemiş oldukları olayı ayrıntılarıyla anlatan, polis raporu biçiminde düzenlenmiş olay sonrası hikaye okunmuştur. Birinci deneyde, olay sonrası hikayenin dört farklı biçimi bulunmaktadır. Bunlar: tek tekrarlı hatalı olay sonrası hikaye, üç tekrarlı hatalı olay sonrası hikaye, tek tekrarlı doğru olay sonrası hikaye ve üç tekrarlı doğru olay sonrası hikayedir. Araştırmanın ikinci deneyinde ise sadece bir olay sonrası hikaye bulunmaktadır. Ancak bu hikayede, değişkenlerin tümü bir aradadır: kritik madde türü (orijinal, hatalı) ve kritik madde tekrarı (1, 3). Ayrıca ikinci deneyde birinci deneyden farklı olarak test tekrarı (1, 2, 3) değişkem bulunmaktadır. Çalışma evresinden sonra test etme evresine geçilmiştir. Bu evrede, karıkmalar, bulundukları deneyin koşullarına uygun hatırlama ve tanıma testlerini yanıtlamışlardır. Ayrıca, hem hatırlama hem de tanıma testlerinden sonra, verdikleri yanıtları hatırlama/bilme kararlan açısından değerlendirmişlerdir. Araştırmanın birinci deneyi, 2 (olay sonrası hikaye türü: orijinal, hatalı) X 2 (kritik madde tekrarı: 1, 3) faktörlü seçkisiz deney desenine uygun olarak; araştırmanın ikinci deneyi ise, 2 (kritik madde türü: orijinal, hatalı) X 2 (kritik madde tekrarı: 1, 3) X 3 (test tekrarı: 1, 2, 3) faktörlü tekrar ölçümlü deney desenine uygun olarak, ANOVA kullanılarak analiz edilmiştir. Varyans analizi sonucunda, ortak etkisi anlamlı bulunan değişkenlere, farkın kaynağının belirlenmesi amacıyla Tukey testi uygulanmıştır. Bulgular, her iki deneyde de olay sonrası hatalı bilgi etkisinin ortaya çıktığım göstermiştir. Adli bir olayı gözlemlemiş görgü tanıklarına verilen olay sonrası yönlendirici bilgiler, görgü tanıklarının daha sonraki hatırlamalarında çarpıcı biçimde değişikliğe neden olmuştur, hatalı bilgi etkisinin görülmesinin yanı sıra, hatalı bilgi erişimini arttırmanın da görgü tanıklarının belleklerinde değişime neden olduğu ve bunun da, hatalı ifade verilmesine neden olduğu görülmüştür. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular alan yazınındaki bulgularla karşılaştırılmış, değerlendirilmiş ve gelecek çalışmalar için önerilerde bulunulmuştur. Anahtar sözcükler: Fenomenolojik farkındalık, görgü tanığı belleği, hatalı bilgi erişimi, olay sonrası bilgi.

The Effects of Postevent Information and Repetition on The Eyewitness' Memory Performance and Phenomenological Awareness The aim of this study is to examine the effects of postevent information on the eyewitness' memory under different circumstances. In the studying phase of the two experiments subjects viewed slides depicting a criminal event and then received a narrative containing misleading information about some items in the slides. One of the differences between two experiments is the postevent narrative. One that is used in the first experiment has four different versions, which involves misinformation with repetition once or three times, and true information with repetition once or three times. The other version of narrative which used in the second experiment contains all of the conditions of the first experiment. Another difference is that experiment two involves a testing procedure that is repeated three times. In the testing phase of two experiments subjects answered a recall and a recognition test, then all subjects gave remember/know decisions for their answers on the recall and the recognition tests. A 2 (postevent narrative) X 2 (critical item repetition) for the first experiment and 2 (critical item type) X 2 (critical item repetition) X 3 (repeated retrieval) for the second experiment ANOVA was used to analyze the data. Results indicated that misinformation effect obtained in recall and recognition. Critical item repetition was led misinformation to have been more accessible. The more accessible misinformation the more confidence of remembering the false item was obtained and results also indicated that misinformation effect increases through repeated testing. False memory may arise through repeated retrieval. All of the results were in line with literature. Key Words: Eyewitness memory, misinformation accessibility, phenomenological awareness, postevent information.