Başlangıcından Geç Tunç Çağı sonuna kadar Batı Anadolu'da mühür ve mühür baskıları

Abstract

Bu tez çalışmasında, Batı Anadolu Bölgesi yerleşimlerinde gerçekleştirilensistemli kazılar sonucunda ele geçen mühür ve mühür baskılı buluntuların, NeolitikDönem'den itibaren Geç Tunç Çağı sonuna kadar geçen farklı dönemsel süreçler içindegelişim ve değişim aşamalarının neler olduğu ve anlamının ortaya konulmasıamaçlanmıştır. Tezin asıl amacı, başlangıcından itibaren insanlar tarafından bireşya/alet olarak kullanılan ve üretilen mühürlerin, toplumların yaşamlarında sosyo-politik, ekonomik ve ideolojik sistemler bağlamında rolünün ve öneminin ortayakonulmasıdır.Tez kapsamında, Batı Anadolu yerleşimlerinde ele geçen mühürler yanındamühür üretim kalıpları, mühür baskılı bulla örnekleri, tekstil aletleri, altar ve ocaklarüzerindeki mühür baskılı örnekler de değerlendirilmiştir. Tez çalışmasında, mühürlerinkronolojik bir gelişim süreci içerisinde dönemlerine göre tipolojik ve bezeme gruplarısınıflandırılmış ve belirli motiflerin uzun zamansal süreç içerisinde sembolik anlamlarıolduğu ortaya konulmuştur.Tez çalışmasında mühürlerin işlevsel anlamı üzerine yoğunlaşılarak, özellikleNeolitik Dönem'de daha çok `pintadera` tipindeki mühürlerin, çeşitli alanlar üzerinebaskı yapmak amacıyla kullanılan eşyalar olduğu ortaya konulmuştur. Bu dönemde BatıAnadolu Bölgesi'nde, Balkan ve Ege'de Kıta Yunanistan ile bağlantılı benzer mühürtipleri ve bezeme motifleri karşımıza çıkmaktadır.Batı Anadolu'da Erken Tunç Çağı'ndan itibaren bölgelerarası ilişkileringelişmesiyle özellikle doğudan Mezopotamya / Suriye kültür bölgesi üzerinden gelensilindir mühür gibi yeni mühür tipleri görülmeye başlamıştır. Batı Anadolu'da ErkenTunç Çağ'ında yeni mühür tipleri yanında ilk kez hem damga hem de silindir mühürlereait baskılı buluntular da karşımıza çıkmaktadır. Bu dönemde mühürler, insan yaşamınınbir parçası olarak özellikle bölgeler arası ticari malların gönderilmesi sırasında kontrolusağlamak amacıyla kullanılmaya başlamıştır.MÖ. 2. Binyıl'da yelken teknolojisinin keşfi ile denizaşırı uzak mesafelibağlantıların daha kapsamlı gerçekleştirildiğini gösteren önemli kanıtlar, BatıAnadolu'da Orta Tunç Çağı'nda karşımıza çıkmaktadır. Batı Anadolu' da Minoskültürünü yansıtan Girit-Minos stilinde mühürlerin ele geçmesi, Ege denizinde özelliklebu dönemde etkin olan Minos deniz ticareti kapsamında Batı Anadolu'nun da yeraldığını göstermektedir.Geç Tunç Çağı'nda ise, bir yandan Orta Anadolu'da Hitit Kültür bölgesi ile olanbağlantılar, diğer yandan denizaşırı olarak Ege'deki Miken uygarlığı ile olan ticari vekültürel bağlantıların yansımaları, bölgede ele geçen mühürler ve özellikle mühürbaskıları yoluyla izlenebilmektedir. Orta ve Geç Tunç Çağı'nda yazının ortayaçıkmasıyla birlikte kullanılan mühürlerin, bölgenin politik ve idari ilişkileriyle bağlantılıticaret, karşılıklı hediye alışverişi içinde veya yerleşim içi lokal idari uygulamalardakullanılmış olabileceği düşüncesi ortaya konulmuştur.Tez çalışmasında özellikle mühürlerin karşılaştırmalı değerlendirmelerindeçeşitli metodolojik ve teorik bakış açılarını sunan güncel araştırmalara odaklanılmıştır.Bu kapsamlı çalışma ile Neolitik Dönem'den Geç Tunç Çağı sonuna kadar BatıAnadolu'da ele geçen tüm mühür ve mühür baskısı örnekleri değerlendirilmiş ve biryandan mühür kullanımı hakkında önemli sonuçlara ulaşırken diğer yandan da tam bircorpus oluşturulmuştur.Bu çalışma sonucunda Batı Anadolu mühürcülük geleneğinin çevre bölgelerdenaldığı etkilerle iç içe geçmiş kendine has bölgesel özelliklere sahip olduğu ortayaçıkartılmıştır.Anahtar Kelimeler: Batı Anadolu, Mühür, Mühür Baskısı, pintadera, cretulae, bullae.

The aim of this thesis study is to reveal the stages of change and development ofthe seals and seal impressions unearthed during the systematic excavations carried outin the Western Anatolia settlements in different periods spanning from the NeolithicPeriod to the end of the Late Bronze Age, and their meaning. The main aim of the thesisis to reveal the role and the importance of the seals, used and produced by people as atool from the beginning, in the lives of communities within context of the sociopolitical,economic, and ideological systems.In addition to the seals found in the Western Anatolia settlements the stonemoulds, seal imprinted bulla examples, textile tools, seal imprinted examples on altarsand hearths were also evaluated within the scope of the thesis. In this thesis study, theseals' typological and adornment groups were classified based on their periods within achronological development process and it was revealed that certain motifs carriedsymbolical meanings through long periods of time.The thesis study focuses on the functional meaning of the seals and reveals thatthe `pintadera` type seals were, especially in the Neolithic Period, tools used forimprinting on various areas. In this period, similar seal types and adornment motifsassociated with Mainland Greece can be seen in the Western Anatolia Region, Balkansand Aegean.New seal types, such as the cylindrical seals in particular that came from eastthrough the Mesopotamia / Syria cultural region as the interregional relationships startto develop, begin to emerge in Western Anatolia starting from the Early Bronze Age.Aside from the new seal types, imprinted findings belonging to both stamps andcylindrical seals are seen for the first time in Western Anatolia in the Early Bronze Age.In this period, the seals began to be used as a part of human life, especially to providecontrol during the shipment of trade goods between regions.With the invention of sailing technology in the 2nd millennium BC, significantevidence of more extensive overseas long-distance connections appears in WesternAnatolia in Middle Bronze Age. The retrieval of seals in Western Anatolia in Crete-Minoan style reflecting the Minoan culture shows that Western Anatolia fell within thescope of the Minoan maritime trade which was especially active in the Aegean Seaduring this period.As for the Late Bronze Age, both the connections with the Hittite Culturalregion in Central Anatolia and the reflections of the trade and cultural connections withthe Mycenaean civilization overseas in the Aegean can be traced through the seals andin particular the seal impressions found in the region. With the emergence of writing inthe Middle and Late Bronze Ages, it is thought that the seals in use may have beenutilized in trade and gifts exchanges related to political and administrative relations ofthe region or in local administrative practices within the settlement.The thesis study especially focuses on the contemporary studies that providevarious methodological and theoretical viewpoints, particularly for the comparativeevaluations of the seals. With this comprehensive study, all examples of seals and sealimpressions unearthed in Western Anatolia dated from Neolithic Period to the end ofthe Late Bronze Age were evaluated and, as well as producing remarkable conclusions,a complete `corpus` was created. It was revealed as a result of this study that theWestern Anatolia sealing tradition has its own regional characteristics intertwined withthe influences from the surrounding regions.Keywords: Western Anatolia, Seals, Sealings, pintadera, cretulae, bullae.