Frank Herbert'ün Dune adlı eserinin Türkçe çevirilerinin Gideon Toury'nin betimleyici çeviri kuramı ışığında incelenmesi

Abstract

Bu çalışma, geçmişi yüzyıllar öncesine dayanmasına rağmen bilhassa geride bıraktığımız yüzyıl içerisinde çok daha yaygın bir tür haline gelen bilim kurguda, birçok eleştirmen tarafından söz konusu türde bir mihenk taşı olarak kabul edilen Frank Herbert'ün Dune adlı serisinin, seriyle aynı ismi paylaşan 1965 tarihli ilk kitabının iki farklı Türkçe çevirisini incelemektedir. Herbert'ün yirmi milyondan fazla satan ve yirmiden fazla dile çevrilen bu eserindeki kurgu toplumlara dair kültüre özgü ifadelerin ağırlıklı olarak Arapça kökenli olması bu ifadelerin birçoğunun Arapçadan Türkçeye geçen sözcüklerle de ilintili olması Dune'ün bu çalışmanın örnek evrenini oluşturmasında etkili olmuştur. Araştırmada söz konusu romanın Deniz Vural ve Arzu Taşçıoğlu (1997) çevirisi ile Dost Körpe (2015) çevirisi mercek altına alınmıştır. Çalışmanın amacı, İsrailli çeviribilimci Gideon Toury'nin ortaya attığı çeviri normlarına göre Dune'ün Türkçe çevirilerinin kaynak kültür ve erek kültür normlarından hangisine yakınlık gösterdiğini tespit etmektir. Toury'ye göre bir çeviri şayet kaynak kültür normlarına yakınsa `yeterli`, erek kültür normlarına yakınsa `kabul edilebilir` çeviri olarak nitelendirilmektedir. Çalışmanın toplamda 39 kültüre özgü unsur içeren 31 örnekten oluşan örnekleminde incelenen örnekler, Peter Newmark'ın 2010 tarihli kültüre özgü unsurların sınıflandırmasına dair ortaya attığı kategorilere göre seçilmiştir. Muhtelif örnekler karşılaştırma yöntemiyle incelenmiş ve bu incelemelerin sonucunda Vural ve Taşçıoğlu (1997) çevirisinin %64 oranında `yeterli` ve %36 oranında `kabul edilebilir`; Körpe (2015) çevirisinin ise %67 oranında `kabul edilebilir` ve %33 oranında `yeterli` olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçlar kapsamında Dune'ün daha geçmiş tarihli yapılan çevirisinin çeviri normları kapsamında kaynak kültüre daha bağlı olduğu, daha yakın geçmişte yapılan çevirisinin ise erek kültür normlarına daha yakın olduğu sonucuna varılmıştır.

This dissertation examines the Turkish translations of Frank Herbert's 1965 novel Dune, the first book of the internationally acclaimed six-book series with the same name. Dune is widely regarded by prominent scholars, writers, and critics in the science-fiction genre as a style of writing whose roots go centuries back but has become significantly more popular in the last century. As a literary touchstone that has, since its publication, inspired numerous other (artistic) works in science fiction. This dissertation's topic was chosen because Herbert's fictional universe contains a significant number of loan words from Arabic, most of which are closely related to common Turkish words used in modern (contemporary?) Turkish literature. Furthermore, Dune has been translated into Turkish multiple times, warranting an examination of their differences and adherence to widely accepted translation norms. To this end, the study takes into consideration the following translations: `Dune Çöl Gezegeni` (1997) by Arzu Taşçıoğlu and Deniz Vural, `Dune` (2015) by Dost Körpe. The aim is to determine which of the translations, according to Israeli translation scholar Gideon Toury, is closer to being `acceptable` or `adequate .`According to Toury's translation norms, as he explains in his afore-mentioned work, a translation closer to the source culture is defined as `adequate` and `acceptable` if it is in reverse. Within the context of translation norms, this paper reviewed 39 culture-specific items in 31 different samples, all selected according to Peter Newmark's 1998 culture-specific items classification categories. By way of comparing different translations in the target texts, this dissertation detected that the older translation by Vural and Taşçıoğlu was 64% `adequate` and 36% `acceptable, while Körpe's (2015) translation was almost the complete opposite at 67% `acceptable` and 33% `adequate`. The results obtained within the scope of this dissertation concluded that the earlier translation of Dune is more dependent on the source culture within the framework of translation norms. In contrast, Körpe (2015) completed a translation that moves the text closer to the source language and culture.