Açık kalp cerrahisi geçiren bireylerde postoperatif nöropsikolojik değişikliklerin incelenmesi

Abstract

VI. ÖZET Kalp hastalıklarının cerrahi tedavisinde, hastaya daha kaliteli bir yaşam sağlamak ve yaşam süresini uzatmak amacıyla açık kalp cerrahisi yöntemleri uygulanır. Açık kalp cerrahisi hastaya sağladığı yararlar yanında, hasta ve ailesinin postoperatif dönemini olumsuz olarak geçirmelerine neden olabilecek nöropsikolojik değişikliklere yol açabilir. Bu değişiklikler, hastanın postoperatif dönemde hafızasını kullanmasını gerektiren durumlar ile, ilaç kullanımı, diyet, egzersiz programları gibi iyileşme prosedürlerinin uygulamasında güçlük oluşturabilecek bilişsel yeteneklerde azalmalar şeklinde ortaya çıkabilir. Açık kalp cerrahisi sonunda meydana gelebilen nöropsikolojik değişikliklerin ve hasta üzerindeki etkilerinin varlığı bakım sunacak hemşirelerin bu değişiklikleri bilmelerini, hastanın nörolojik ve nöropsikolojik değerlendirmelerini daha ayrıntılı ve dikkatli yapmalarını gerektirmektedir. Son 20 yıla ait literatür taramasında, nöropsikolojik değişikliklerin belirlenmesine yönelik.hemşireler tarafından yapılan, yerli ve yabancı bir yayına rastlanılmaması nedeniyle bu araştırma, açık kalp cerrahisi geçiren bireylerde nöropsikolojik değişikliklerin oluşmasını etkileyebilecek demografik (yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu) ve ameliyatla ilgili faktörlerin (ameliyatın tipi, perfüzyon ısısı, kros klemp süresi, yoğun bakımda kalma süresi) belirlenmesi amacıyla planlanmıştır. Araştırma, GATA Kalp-Damar cerrahisi kliniğinde yapılmıştır. Araştırmanın evrenini Ekim 1999-Mart 2000 tarihleri arasında açık kalp ameliyatı olan 162, ömeklemini ise 119 hasta oluşturmuştur. Hastalara literatür taramaları sonunda oluşturulan Demografik veri anketi, Ameliyata ilişkin veri anketi uygulanmıştır. Nöropsikolojik değerlendirme için, geçerlik ve güvenirliği Karakaş ve Başar (1996) tarafından yapılan Raven Standart Progresif Matrisler Testi (RSPM), ameliyattan 1-2 gün önce (RSPM-I), ameliyattan sonra 6-7. Günlerde (RSPM-II) ve 2.5-3 ay sonra (RSPM-III) olmak üzere 3 kez uygulanmıştır. Anketler ve RSPM testlerinden elde edilen veriler SPSS for Windows paket programında değerlendirilmiştir. 58Araştırma kapsamına giren hastaların 3 RSPM puanlarının ortalamaları alınmıştır. RSPM puan ortalamalarının birbirlerinden çıkarılması ile RSPM Fark 1 (RSPM-II - RSPM-I), RSPM Fark 2 (RSPM-III - RSPM-I) ve RSPM Fark 3 (RSPM-III - RSPM-II) ortalamaları bulunmuştur. RSPM Fark 1 ortalamalarının yaş grupları, cinsiyet, medeni durum, kros klemp süresi, yoğun bakımda kalma süresi ve ameliyatın tipi ile karşılaştırılmaları sonucunda istatistiksel açıdan anlamlı farklar (p<0.05) bulunmuştur. 60 ve daha ileri yaşlılarda, kadınlarda, evlilerde, kros klemp süresi 39 dakika ve daha uzun süreli olanlarda, 3 gün ve daha uzun süre yoğun bakımda kalanlarda, koroner arter bypas ameliyatı olanlarda RSPM FARK 1 ortalamalarının daha düşük olduğu saptanmış olup bu faktörlerin postoperatif erken dönemde (6- 7. günlerde) nöropsikolojik değişiklik meydana gelmesinde etkilerinin olabileceği şeklinde değerlendirilmektedir. 59

SUMMARY Open-heart surgery methods are used to provide a more qualified life and lengthen life expectancy for patients with heart disease. Besides the benefits to the patient it may result in neuropsychologic changes, which cause the patient and his family to go through a negative process. These changes may cause difficulties in conditions like postoperative memory usage, and decrease in cognitive ability during healing procedures like taking medicine, dieting and exercising. This study aims to bring up demographic factors that may have effects on neuropsychologic changes after open heart surgery such as age, gender, marital status, education and factors related to the surgical operation such as type of operation, perfusion temperature, cross clamp time, and intensive care time. This study has been performed in GATA clinic of heart-vessel surgery among 119 patients that has undergone open-heart surgery. Questionaries about demographic and surgical factors has been prepared after checking out literature and presented to patients. The neuropsychologic condition of patients has been evaluated 1-2 days before operation (RSPM1), 6-7 days (RSPM2) and 2.5-3 months (RSPM3) after operation by means of Raven's Standard Progressive Matrices Test (RSPM) which has been adapted and approved for validation and reliability for samples taken from Turkish population by Karakaş and Başar (1996).First the arithmetical mean of each RSPM for the sample group (RSPM-I, RSPM-II, RSPM-III) after then means of differences; RSPM-DIF1( RSPM-II - RSPM-I), RSPM-DIF2 (RSPM-III - RSPM-I), RSPM-DIF3 ( RSPM-III - RSPM-II) have been calculated. A comparison made between RSPM-DIF1 and age groups, gender, marital status, cross clamp time, intensive care time, operation type brought up a result of statistically meaningful differences (p<0.05). Within those who are of age >= 60, female, married, underwent cross clamp time equal to or more than 39 minutes, stayed 3 days or more under invasive care, underwent Coroner artery bypass surgey it is observed that RSPM-dif1 values are relatively less and these factors are considered to be effective on neouropsychologic changes during postoperative early period (6-7 days). 60