Değişen dünya düzeni ile yeniden şekillenen Türk dış politikasında Hazar petrollerinin rolü

Abstract

TEZ OZETI 1990'Iı yılların başında önce doğu Avrupa'da yaşanan ve sonra da Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla devam eden gelişmeler uluslararası sistemin yapısında köklü değişiklikler yaratmış ve hala tartışılan yeni bir yapının oluşmasına neden olmuştur.Uluslararası sistemdeki bu ani değişiklik devletlerin dış politikalarında da köklü ve ani değişiklik yaratmış ve Türk dış politikası da bundan etkilenmiştir. 20.yy'a damgasını vuran Soğuk Savaş boyunca ortağı olduğu Batı Bloku'nun Sovyetler Birliği'ni çevreleme politikasının bir parçası olan ve bu anlamda önem kazanan Türkiye, Soğuk Savaş'ın son bulmasıyla Balkanlar-Avrasya-Ortadoğu üçgeninde bir referans noktası haline gelmiş ve Türk dış politikası yeni alanlara açılma fırsatını kazanmıştır. Bu alanlardan biri olan Avrasya, stratejik önemi dışında sahip olduğu zengin hammadde kaynaklan dolayısıyla önem Avrasya'da mevcut Türk Cumhuriyetleri'nin varlığı da Türkiye'nin dünya devletleri açısından önemini bir kat daha arttırmış ve Türkiye'yi bölgede kurulmaya çalışılan güç dengesinin bir aktörü haline getirmiştir. Özellikle bölgede yaşanan ve 2000'li yılların en önemli projesi olan Hazar petrollerinin çıkartılması ve şevki konusu Türkiye'yi de içine alan birçok ülkenin dış politikasına yön veren konu olmuştur. Hazar petrollerinin kendi topraklarından geçirmekle kazanacağı ekonomik ve stratejik kazançlar dolay ısıyladır ki Bakû-Ceyhan hattının gündemde olduğu günden itibaren Türk dış politikasını yönlendiren unsurlardan biri de Hazar petrolleri olmuştur. Bu amaçla ilk bölümde öncelikle uluslararası sistemlerin devletlerin dış politikalarını nasıl etkilediği üzerinde durularak yeni sistemin özellikleri ve bunların Türk dış politikasında nasıl bir değişiklik yarattığı konusuna değinilmiştir. İkinci bölümdeyse dünya devletleri açısından bölgenin stratejik ve ekonomik önemi üzerinde durularak bölgede neden bir etki mücadelesinin yaşanmakta olduğu sorusuna da cevap aranmaktadır. Üçüncü bölümde de her iki bölümde verilen bilgilerden yola çıkarak bölge ve dolayısıyla Hazar petrollerinin Türkiye açısından önemi ve bu unsurun Türk dış politikasında nasıl bir etki yarattığı konusuna değinilmiştir.

THESIS SUMMARY Developments which started in the Eastern Europe in early 1990s and continued with the destruction of the Soviet Union have led to radical changes in the structure of the international system and formed a new structure which is still the subject of discussions. This sudden change in the international system has also induced radical and sudden changes in the foreign policies of countries and Turkish foreign policy has taken its share. Being a partner of the Western Block all through the Cold War effecting the 20th century, Turkey has been a part of the policy of block to surround the Soviet Union and has gained importance in this sense, but since the Cold War ended Turkey has given up this role to become a point of reference in the triangle of the Balkans-Eurasian-Middle East, which is vital for the countries over the globe, and Turkish foreign policy has found opportunities to expand areas. While Eurasian, one of this areas, has increasingly become important for the rich resources of raw material, besides its strategic signifinance, the existence of Turkish Republics in this area has also doubled the importance of Turkey in the eyes of other countries and has made Turkey an actor of the balance of dominance which is to be established over the area. The extraction and shipment of Caspian petroleum, which is the biggest project of the 2000s, has become a subject that involves Turkey and gives direction to the foreign policy of many countries. Becouse of the economical and strategic benefits of routing the petroleum through its land, since the day Baku-Ceyhan line has had a place in the world agenda, the Caspian petroleum has been one of main subjects of Turkish foreign policy. To this end, the first part is focused on how the international systems effect the foreign policies of countries, and the characteristics of the new system and the resultant changes in the Turkish foreign policy are discussed. In the second part, the strategic and economical significance of the area in terms of the world countries shall be emphasised and an answer to the question of why a struggle of power has been going on in the area shall be searched. In the thirt part, based on the data given in the first and second parts, the significance of the area and the Caspian petroleum for Turkey and the effect of this issue on the Turkish foreign policy shall be explored.