«нарын шаарынын ичме сууларын изилдөө жана экологиялык баалоо»

Abstract

Бизге белгилүү болгондой ичме суунун химиялык курамы, анын ичиненмикроэлементтердин концентрациясы жана курамы адамдардын ден соолугунатаасирин тийгизет. Бирок, анализ кылуу үчүн жогорку сезгич, заманбапорнотмолор жок болгондугуна байланыштуу, бардык эле борбордук суукамсыздоочу системаларында мындай так изилдөөлөр жүргүзүлгөн эмес.Жүргүзүлгөн учурда деле, мезгил-мезгили менен алардын кайталанып турушуталап кылынат. Анткени, суунун курамы көптөгөн факторлордун жана ар кандайкирдеткич булактарынын таасирлеринин негизинде өзгөрүшү мүмкүн.Изилдөөнүн максаты: Нарын шаарынын ичме суусунун кээ бир көрсөткүчтөрүнжана микроэлементтердин кармалышын жогорку тактыктагы атомдук-абсорбциондук спектралдык анализдердин негизинде изилдөө жана экологиялыкбаалоо болуп саналат.Изилдөө объектиси: Нарын шаарынын негизги «Ак-Бечел», «Текесекирик» жана«Батыш» суу алгычтары.Изилдөө методикасы: 2015-жылдын жай, күз айларында жана 2016-жылдын кышайында Нарын шаарынын ичме суусунун кээ бир көрсөткүчтөрүн, химиялык жанамикроэлементтик курамына изилдөөлөр жүргүзүлдү.Суу үлгүлөрү атайын таза желим идиштерге негизги үч суу алгычтан («Ак-Бечел»,«Текесекирик» жана «Батыш») бардык үлгү алуу эрежелерин сактоо менен алынды. xСуу үлгүлөрүнүн суутектик көрсөткүчтөрүн, жалпы серттүүлүгүн, кургаккалдыгын, электр өткөрүмдүүлүгүн, ХКЗ, БКМ5 жана органолептикалыккөрсөткүчтөрүн: түстүүлүгүн, чаңгылттыгын, жытын 200C жана 600C да жана дагыдаамын 600С да аныктоо үчүн изилдөөлөр жүргүзүлдү.Микроэлементтерден: Кадмий (Cd), Xpoм (Cr), Жез (Cu), Молибден (Mo), Никель(Ni), Коргошун (Pb), Цинк (Zn), Сымап (Hg), Мышьяк (As) аныкталды.Суутектик көрсөткүч `B-213 Twin Compact Meter` маркасындагы рН-метрдиколдонуу менен аныкталды. Аппараттын калибровкасы pH standard solution – 7жана 4 эритмелеринин жардамы менен жасалды.Жалпы серттүүлүктү аныктоодо трилонолометрикалык метод колдонулду.Химиялык кычкылтекке болгон зарылдыкты аныктоодоо перманганаттыккычкылдануу (Кубель методу) методун колдондук.Биологиялык кычкылтекке муктаждыгын 5 күн үчүн – WTW фирмасынын `Oxitop`жабдыгы менен аныкталды.Микроэлементтер АКШда чыгарылган «PerkinElmer» фирмасынын «AAnalyst 800»(микроэлементтердин кармалышын жогорку тактыктагы спектралдык анализдердижүргүзгөн) атомдук-абсорбциондук спектрометри аркылуу аныкталды.Изилдөөнүн негизги жыйынтыктары: Жалпысынан, Нарын шаарынын негизгиборборлоштурулган суу менен камсыздоо системасынын ичме суусу негизгифизикалык жана химиялык көрсөткүчтөр жана нормативдик талаптарга жоопберээри аныкталды.Бирок, электр өткөрүмдүүлүгү Нарын шаарынын төмөн жагында жайгашкан«Батыш» суу алгычында «Ак-Бечел» жана «Текесекирик» суу алгычтарынакараганда эки эсеге жакын бийик болуп чыкты. Демек, Нарын шаарынынаймагындагы ар кандай кирдөөтүүчү булактары жана таштанды суулары «Батыш»суу алгычын кирдетиши мүмкүн деген божомолго толук негиз бар. Ушулфакторлорду эске алып, «Батыш» суу алгычында мониторинг жасап туруу керекэкендиги сунушталат.9 микроэлементтин (Cd, Cr, Cu, Mo, Ni, Pb, Zn, Hg, As) концентрациясын жогоркутактыктагы изилдөөдө алардын кармалышы, гигиеналык нормалар талап кылганөтө уулу элементтердин «суммалоо эффекттин» эске алганда дагы, талап кылынганнормадан ашкан жок. xiБул магистрдик иштин жана НАТО нун проектисинин негизинде жасалганизилдөөлөрдүн жыйынтыктары салыштырылды. Жалпысынан, изилдөөлөрдүнжыйынтыктары бир деңгээлде (бир масштабда) экендиги аныкталып, изилдөөлөродоно катасыз болду дегенге негиз бар.Ачкыч сөздөр: Ичме суусу, Нарын шаары, микроэлементер, атомдук-абсорбциондук спектралдык анализдер, экологиялык баалоо.

İçme suyu olarak kullanılan sulardaki kimyasal içerik, bünyesinde bulundurmuş olduğumikroelementlerin konsantrasyon oranı insan sağlığı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.Ancak analiz için modern ve hassas cihazlar kullanılmadığından içme suyu kaynaklarındakapsamlı bir araştırma yapılmamaktadır. Yapılmış olsa bile ayrıca su için yapılananalizlerin periyodik olarak tekrarlanması gerektir. Çünkü suyun fiziksel ve kimyasalözellikleri çeşitli faktörler ve her türlü kirletici kaynakların etkisi ile değişebilmektedir.Araştırmanın amacı: Narın şehri içme suyunun bazı belirleyici özelliklerini vemikroelementlerinin oranlarını, ayrıca atomik değerlerinin spekrometrik deneyler ileincelemek ve çıkan sonuca göre de çevresel etki durum değerlendirmesini yapmaktır.Araştırılan su kaynakları: Narın şehrinde bulunan `Ak-Beçel`, `Tekesekirik` ve`Batış` su kaynakları.Araştırma yöntemi: 2015 yılının yaz ve sonbahar mevsiminde ve 2016 yılının kışmevsiminde Narın şehri içme suyunun bazı kimyasal ve mikroelement özellikleri üzerinedeneyler gerçekleştirilmiştir. Narın şehrinde bulunan `Ak-Beçel`, `Tekesekirik` ve`Batış` olmak üzere üç su kaynağından, kurallara uygun biçimde numuneler alınmıştır.Alınan numuneler ile suyun içeriği, suyun sertliliği, askıda katı madde, elektrikiletkenliği, kimyasal ve biyolojik içeriği, organik bileşimleri, renk durumu, kokusuüzerine deneyler gerçekleştirilmiştir. 200C ve 600C sıcaklıklarında koku, ayrıca 600C