Кыргыз-түрк «манас» университети табигый илимдер институту химиялык технология багыты

Abstract

Бешкент жатагы Баткен облусунун Лейлек районунда Ленинабадшаарынын (Тажик Республикасы) темир жол станциясынын түштүк тарабынан38 км, ал эми Мергун айылынын түндүк тарабынан 8 км алыстыкта, 1350-1450мабсолюттук бийиктикте) жайгашкан. Бешкент жатагынын бентонит чопосубүгүнкү күнгө чейин негизинен жер алдындагы кең байлыктарды жана алардынзапасын изилдөө үчүн бурголоочу жабдыктардын эритмесин жасоодоколдонулуп келген. Ал эми адсорбент катары колдонулган эмес, ошондуктанБешкент жатагынын чопосунун физика-химиялык, адсорбциялык,технологиялык жана башка касиеттерин изилдөө жана алардын негизинде жаңыматериалдарды алуу илимий жана практикалык жактан кызыкчылык туудурат.Магистрдик жумуштун максаты Бешкент жатагынын чопосунун физика-химиялык жана сорбенттик касиеттерин аныктоо, адсорбция методунун иштөөпринциби менен таанышуу жана үйрөнүү, бентонит чопосун изилдөөдөгүалынган жыйынтыктарды кеңири тараган адсорбенттер менен салыштыруу.Бешкент жатагынынын бентонит чопосунун физика-химиялык касиеттери(катион алмашуу жөндөмдүүлүгү, гранулометриялык, химиялык курамдарыж.б.) жана кремний оксидинин алюминий оксидине болгон катышы 5:1 тууракелери аныкталды. Аткарылган изилдөөлөрдүн жыйынтыгында Бешкентжатагынын чопосу монтмориллонит чополордун өкүлү болуп эсептелеридалилденди. Ошондой эле метилен көктүн Бешкент жатагынын бентонитчопосунун адсорбциялык тең салмактуулугуна температуранын таасириизилденди. Тең салмактуу адсорбциянын жыйынтыктары эки белгилүү viiiизотермалардын жардамы менен алынды жана алар Ленгмюр жана Фрейндлихизотермалары экендиги көрсөтүлдү. Эң жакын изотерманы аныктоо үчүнсызыктуу эмес ыкмасы колдонулду. Бул учурда Фрейндлих изотермасыЛенгмюр изотермасына караганда эң жакын изотерма болуп чыкты.Адсорбциялык касиеттердин жыйынтыгы боюнча Бешкент жатагынын бентонитчопосу метилен көк боёгун адсорбциялоого жогорку жөндөмдүүлүгүн көрсөттү.Иштин жыйынтыктары боюнча `Бешкент жатагынын бентонитчопосунун адсорбциялык жөндөмдүүлүгү` аттуу макала `Наука, новыетехнологии и инновации Кыргызстана` илимий журналынын жетинчичыгарылышында жарыяланды.Ачкыч сөздөр: чопо, адсорбция, температура, бентонит,монтмориллонит, метилен көк.

Beshkent cevheri Batken bölgesinin Lyailyak ilçesinde, Leninabad trenistasyonunun 38 km güneyinde (Tacikistan) ve 8 km kuzeyde yer almaktadır. Margun,1350-1450 m. Beshkent yatağından gelen bentonit kili, bugün minerallerin verezervlerinin incelenmesi için sondaj sıvılarının hazırlanmasında hala kullanılmaktadır.Bir adsorban olarak kullanılmadı; Bu nedenle, Beshkent cevherinin bentonit killerininfizikokimyasal, adsorpsiyon, teknolojik ve diğer özelliklerinin araştırılması ve bunlarıntemelinde yeni materyallerin üretimi, bilimsel ve pratik ilgidir.Fizikokimyasal özellikler (katyon değişim kapasitesi, partikül büyüklüğüdağılımı, kimyasal kompozisyon, vb.) belirlendi ve silikon oksitin alüminyum oksiteoranının 5: 1 karşılık geldiği tespit edildi. Çalışma sonucunda, Beshkent cevherindekikilin bir montmorillonit kili temsilcisi olduğu kanıtlanmıştır. Sıcaklığın bentonitiçindeki metilen mavinin denge adsorpsiyonu üzerindeki etkisi de araştırıldı. Dengeadsorpsiyon verileri, Langmuir ve Freundlich gibi yaygın kullanılan iki izotermkullanılarak analiz edildi. İzotermlerin en iyi uyumunu karşılaştırmak için, lineerolmayan yöntem kullanıldı ve bu da Freundlich izoterminin Langmuir izotermindendaha uygun olduğunu gösterdi. Adsorpsiyon özelliklerinin sonuçları, Beshkentdepozitinin bentonitinin, katyonik boya metilen mavisini adsorbe etme yeteneği ilekarakterize olduğunu göstermiştir.Araştırma konusu üzerine Bişkek, `Bilim, yeni teknolojiler ve Kırgızistanyenilikleri` dergisinin yedinci sayısında `Beshkent cevherinin bentonit kilininadsorpsiyon özelliği` başlığı altında bir bilimsel makale yayınlandı.Anahtar kelimeler: kil, adsorpsiyon, sıcaklık, bentonit, montmorillonit, metilenmavisi.