Domates güvesi [Tuta absoluta (Meyrick) (Lepidoptera: gelechııdae)]'nin Çuy bölgesi domates yetiştirme alanlarında popülasyon dinamiğinin belirlenmesi

Abstract

Anavatanı Güney Amerika olan ve önemli ekonomik kayıplara sebep olabilen Domates Güvesi, Tuta absoluta (Meyrick) son yıllarda Avrupa ve Akdeniz ülkelerinde de görülmeye başlamıştır. Karantinaya tabi olan bu zararlı Avrupa'da ilk olarak 2006 yılında İspanya'da tespit edilmiştir. Domates güvesi, 2008 yılında sırasıyla İtalya, Cezayir, Fas ve Tunus da; 2009 yılında Fransa, İngiltere, Hollanda, Yunanistan ve Türkiye'de saptanmıştır. Kırgızistan'da ise bu zararlı 2017 yılında kaydedilmiştir. Son senelerde domates güvesi Kırgızistan'da domatesde önemli zarara neden olmuştur.T. absoluta'nın larvaları yaprak ve meyvelere önemli zararlar verir. Erginler domates üzerine yumurtalarını bırakır, yumurtadan çıkan larvalar yaprak ve bitki sapında hızla galerileri açarak zarar verir.Bulaştığı üretim alanlarında mücadele edilmediği takdirde % 80-100 oranında zarara neden olan bu zararlının Kırgızistan koşullarında yaygınlığı, popülasyon dinamiği gibi konularda hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Yapılan olan bu çalışmada zararlının Çuy bölgesinde farklı domates üretim alanlarında yaygınlığı, ortaya çıkış zamanı ve popülasyon dinamiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Domates üretilen 2 sera ve 2 açık alana feromon su tuzakları yerleştirilmiştir. Bir serada önceki dönem'de domates yetiştirilmiştir. Bu

Томат өсүмдүгү Кыргызстанда өстүрүлгөн жашылча өсүмдүктөрдүн арасынан өзгөчө орунду ээлейт. Өлкөбүздө жыл сайын томат өсүмдүгү өстүрүлгөн талаалардын саны жогорулап жатат. Томат өсүмдүгү өстүрүү мезгилинде көптөгөн илдеттер, отоо чөптөр жана зыянкечтер тарабынан жабыр тартат. Томат өсүмдүгүнүн негизги зыянкечтери болуп ак канаттар, биттер, жалбырак жолчолору, кызыл жөргөмүш кенеси эсептелет.Мекени Түштүк Америка болгон жана маанилуу экономикалык жоготууларга себепчи Томат күбөсү Tuta absoluta Meyrick (Lepidoptera : Gelechiidae) акыркы жылдары Европа жана Жер ортолук деңиз аймагындагы өлкөлөрдө байкалган. Бул карантиндик зыянкеч Европада биринчи болуп 2006-жылы Испанияда пайда болгондугу жазылган. Помидор Күбөсү 2008-жылы Италия, Алжир, Марокко жана Тунисте; 2009-жылы Франция, Англия, Голландия, Греция жана Түркияда ж.б. өлкөлөрдө табылган. Ал эми Кыргызстанда болсо 2017-жылы помидор өстүргөн күнөсканаларда бар экендиги аныкталган.Акыркы жылдары томат күбөсү (Tuta absoluta) Кыргызстандагы помидор өстүрүүчүлөргө чоң түйшүк жаратууда. Томат күбөсүнүн негизги азыгы томат өсүмдүгү болуп саналат. Бирок ошондой эле бул зыянкеч томаттан башка дагы картошка, баклажан ж.б.у.с. ит жүзүмдөр тукумундагы өсүмдүктөр менен да