Aile hekimliği polikliniğine başvuran hastaların kanser taramaları konusunda bilgi, tutum ve davranışları

Abstract

Aile Hekimliği Polikliniğine Başvuran Hastaların Kanser Taramaları Konusunda Bilgi, Tutum ve DavranışlarıKanser, mortalitesi ve morbiditesi yüksek, sık görülen ve bazı türleri için taranması mümkün olan bir hastalıktır. Birinci basamakta önerilen kanser taramaları meme, serviks, kolorektal, akciğer kanseriyken önerilmeyen kanser taramaları over, pankreas, prostat ve testis kanseridir. Her kanser türü için tarama yapılmadığı gibi taraması yapılan her kanser için farklı yollar izlenmektedir. Çalışmanın amacı hastaların kanser taramaları konusundaki bilgi, tutum ve davranışlarını durumunu tespit etmek, bu doğrultuda çözüm önerilerinde bulunmaktır.Çalışmaya, Antalya EAH Aile Hekimliği Polikliniği'ne muayene amacıyla başvuran 18-69 yaş aralığında 752 kişi katıldı. Katılımcılara, sosyodemografik verileri, kanser taramaları hakkındaki bilgi, tutum ve davranışlarını içeren 25 soruluk anket yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulandı. Ardından kanser taramaları ile ilgili eğitim verildi ve hangi kanser taramasını yaptırmak istediği sorusu tekrar sorularak, verilen yanıtlar kaydedildi. Veriler SPSS 18.0 programında analiz edildi. Sonuçlar %95 güven aralığında, anlamlılık p<0.05 düzeyinde değerlendirildi.Katılımcıların kadın oranı %58.4 (n=439), erkek oranı %41.6 (n=313) idi. Yüzde 46.8'i (n=352) bekar, %48.7'i (n=366) evli, %4.5'i (n=34) ayrılmış idi. Öğrenim durumu bakımından en yüksek katılımcı grubu %48.3 (n=363) ile üniversite mezunları oluşturmaktaydı. Katılımcıların %23.9'luk (n=180) kısmı işçi; %16.9'luk (n=127) kısmı memur, %8.9'u (n=67) sağlık çalışanı, %12.1'i (n=91) ev hanımlarından oluşuyordu, çalışmayan kesimin oranı ise %9.0 (n=68) idi. Ailede kanser öyküsü sorgulandığında; %65'inin (n=488) ailesinde kanser öyküsü yokken %35'lik (n=263) kısmının ailesinde kanser öyküsü mevcuttu.Katılımcıların kanser taraması yaptırma oranları ve istekleri değerlendirildi; 752 kişiden 576'sı (%76.6) daha önce hiçbir kanser taraması yaptırmamıştı, 176'sı (%23.4) en az bir kez kanser taraması yaptırdığını bildirdi. Katılımcıların kanser taraması yaptırma istekleri sorgulandığında; 402 kişinin (%53.5) kanser taraması yaptırmak istemediği, 350 kişinin (%46.5) ise kanser taraması yaptırmak istediği sonucuna ulaşıldı.Katılımcıların daha önce yaptırdığını bildirdikleri kanser taramaları incelendiğinde; 123 kişinin (%16.4) Pap-smear / HPV DNA, 105 kişinin (%14.0) mamografi, 15 kişinin (%2.0) kolonoskopi, 12 kişinin (%1.6) gaitada gizli kan ve beş kişinin (%0.7) PSA taraması yaptırdığı saptandı.Katılımcılara kanser taramalarıyla ilgili eğitim verilerek eğitim öncesi ve eğitim sonrası kanser taraması yaptırma istekleri her kanser türü için tek tek karşılaştırıldığında; eğitimden önce rahim ağzı kanseri için tarama yaptırmak isteyenlerin oranı %35.2 iken eğitimden sonra tarama yaptırma isteği %73.3 bulundu. Tarama yaptırma isteği; meme kanseri için eğitimden önce %43.4, eğitimden sonra %50.3; akciğer kanseri için eğitimden önce %57.2, eğitimden sonra %49.9; kolorektal kanseri için eğitimden önce %34.5, eğitimden sonra %20.7; prostat kanseri için eğitimden önce %20.9, eğitimden sonra %10.0 bulundu. Buna göre eğitim sonrası rahim ağzı ve meme kanseri taramaları yaptırmak isteyenler artmış; akciğer, kolorektal ve prostat kanseri taraması yaptırmak isteyenler azalmıştır.Katılımcıların eğitim seviyesi üniversite ve üstü olanlarda kanser taraması yaptırma isteği düşük; diğer katılımcılarda kanser taraması yaptırma isteği yüksektir (p=0.093). Sağlık çalışanları ayrı tutulduğunda; diğer tüm meslek gruplarında kanser taraması yaptırma istekleri fazladır (p=0.002). Sağlık çalışanlarının çoğu kanser taraması yaptırmayı istememiştir (p=0.044).İzmir'de 34,134 kanser olgusu ile yapılan çalışmada kanser taramalarını kadınların daha düzenli yaptırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Bizim araştırma sonuçlarımız da benzerdir. Özellikle kanserler konusunda sağlık eğitiminin sağlık profesyonellerince verilmesi davranış değişikliği sağlanabilmesi açısından önemlidir. Araştırmamızda hasta eğitimi sonrası kanser taramalarına yaklaşımla ilgili düşüncelerin değiştiği gözlendi. Yapılan benzer bir çalışmada hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin %40'ının meme kanseri konusunda okuldan aldıkları bilgi ile davranışlarını değiştirdiği tespit edilmiştir.Araştırmamızın sonuçlarına göre katılımcıların kanser taramalarıyla ilgili bilgileri yetersizdir. Katılımcıların çoğu kanser taraması yaptırmak istemekte fakat hangi kanserler için ne yapması gerektiğini bilmemektedir. Bu sebeple de tarama yaptırmamaktadır. Birinci basamak hastalarına başvurdukları sağlık kuruluşlarında kanser taramaları hakkında eğitim verilmesi, uygun eğitim materyallerinin hazırlanarak hastalara ulaştırılması, kanser taramalarının daha etkili sonuçlar vermesini sağlayabilir.Anahtar Kelimeler: Aile Hekimliği, Birinci basamak sağlık hizmeti, Kanser taramaları, Kanserler, Sağlık eğitimi

Knowledge, Attitudes and Behaviors about Cancer Screening of Patients Attending Family Medicine PolyclinicCancer is a disease with high mortality and morbidity, it is seen often and it is possible to screen some types of it. The suggested cancer screenings on the primary care units are breast, cervical, colorectal and lung cancer; the ones that are not suggested are ovary, pancreatic, prostate and testicular cancer. While not every type of cancer can be screened, there are different paths followed for each type of cancer that can be screened. The aim of this study is to determine the knowledge and behavior of the patients towards cancer screening and suggest solutions in that direction.The participants of the study were 752 persons, aged between 18-69 years, who applied to Antalya Training and Research Hospital Family Medicine Policlinic for examination. A survey that we developed which included socio-demographic data, information, attitude and behavior towards cancer screening was applied to the participants through face-to-face interviews. After that, participants received information about cancer screening and they were evaluated by asking some questions again. The data was analyzed in SPSS version 18.0 and accepted as 95% confidence interval and p<0.05 significance level.The female ratio of the participants was 58.4% (n=439) and the male ratio was 41.6% (n=313). 46.8% (n=352) were single, 48.7% (n=366) were married and 4.5% (n=34) were separated. The highest participant group in terms of education was university graduates with 48.3% (n=363).23.9% (n=180) of the participants were workers, 16.9% (n=127) were civil servants, 8.9% (n=67) were health workers, 12.1% (n=91) were housewives and 9% (n=68) were not working. When family history of cancer is questioned; of the 65% (n=488) didn't have a history of cancer in their families, while 35% (n=263) had a family history of cancer.The participants' rate of getting cancer screening tests and their will to get tested were compared. 576 of 752 applicants (76.6%) has never been screened for cancer before; while of 176 (23.4%) had been screened for cancer at least once. When the participants were questioned about their will to get screened for cancer, we have reached to the conclusion that 402 people (53.5%) did not want to be screened, whereas 350 people (46.5%) wanted to be screened for cancer.Out of these participants, 123 people (16.4%) have previously taken Pap smear / HPV-DNA, 105 participants (14.0%) have taken mammography, 15 participants (2.0%) have taken colonoscopy, 12 participants (%1.6) have taken the test for occult blood in stool and five participants (0.7%)have taken the PSA scan.It has been found that when the participants were educated in cancer screening and their wills to get tested were compared for each type of cancer pre-education and post-education; the will to get tested for cervical cancer was 35.2% pre-education and 73.3% post-education. For breast cancer, it was 43.4% pre-education and 50.3% post-education; for lung cancer, it was 57.2% pre-education and 49.9% post-education; for colorectal cancer, it was 34.5% pre-education and 20.7% post-education; and for prostate cancer, it was 20.9% pre-education and 10% post-education. In short, there has been an increase in cervical and breast cancer screenings and a decrease in people who want to get screened for lung, colorectal and prostate cancers.The will to get screened for cancer was low among the participants who had an educational level of college or higher, while it was high among the other participants (p=0.093). When health professionals are held apart, the will to get screened for cancer is high in other occupational groups (p=0.002). Most of the health professionals didn't want to get screened for cancer (p=0.044).In a study performed in Izmir with 34,134 cases of cancer, it has been reached to the conclusion that women get screened more regularly. Our research results are similar. It is especially important that health education is provided by health professionals in order to achieve change in manner. In our research, it was observed that thoughts about approaching cancer screenings were changed after educating the patient. In a similar study, it was determined that 40% of the students of high school of nursing changed their behavior towards breast cancer after the information they received from school.According to the results of this study, the participants' knowledge about cancer screening is insufficient. Most of the participants want to be screened but don't know which types of cancer they should be screened for and they don't get screened for this reason. Then providing proper education to the primary care patients in the healthcare organizations they consult to, preparing proper training materials and conveying them to the patients can cause a change in behavior. Key words: Family medicine, Primary care health service, Cancer screenings, Cancers, Health education