Stratejik dengeler bağlamında önümüzdeki on yıl içerisinde güvenlik açısından Karadeniz'de gerçekleşebilecek olası kriz kaynakları ve çözüm önerileri

Abstract

TASNİF PİSİ ÖZET Varşova Paktfnın dağılması ve ardından Sovyetler Birliği'nin çökmesi Karadeniz coğrafyası ile bağlantılı tüm alanlarda jeopolitik boşluk alanları oluşturmuştur. Baltık Penizi'ni Karadeniz'e bağlayan Alman-Slav ekseni, Karadeniz'i Hazar Denizi'ne bağlayan Transkafkasya hattı ve Karadeniz'i Adriyatik'e bağlayan Balkan coğrafyası soğuk savaş zamanı bastırılan sorunların gün yüzüne çıktığı alanlar olmuştur. Karadeniz'de bu sorunlu alanların merkezinde olarak, hem çevresindeki sorunlardan etkilenmiş hem de soğuk savaş sonrası değişime uğrayan konumu ile birlikte jeopolitik bir değer artışı yaşamıştır. Bu değer artışı bir taraftan Hazar Havzası enerji kaynaklarının Batı'ya aktarımında ve Avrupa'nın Batı ile Doğu'yu bağlantılandırması projesi (TRACECA) kapsamında ekonomik bir değer arz etmekte, diğer taraftan da kendisini çevreleyen tüm alanları kontrol edebilecek bir konumda olması nedeniyle stratejik bir önem arz etmektedir. Bu jeopolitik değer artışına karşın birçok Karadeniz ülkesinin ekonomik olarak RF'ye bağımlılığı, askeri güç olarak ülke topraklarını dahi koruyamayacak kadar zayıf olması ve toplumlarında derin sosyal bozukluklarının yaşanıyor olması, bu ülkeleri iç ve dış politikalarında çok duyarlı bir hale getirmektedir. Bu durum da bölge dışı güçlerin Karadeniz'e olan ilgilerini daha fazla yoğunlaştırmasına sebep olurken aynı zamanda bölgenin güvenlik kompleksini çok daha karmaşık ve zor bir duruma sokmaktadır. Bu güvenlik kompleksi içerisinde Karadeniz ve çevresinde bugün var olan ve gelecekte kriz yaratabilecek sorunlara baktığımız zaman ise sorunların kuzey kuzeydoğu hattı boyunca diğer yerlere nispeten daha yoğun olduğu görülmektedir. Bu kapsamda önümüzdeki yakın gelecekte ihtimal dahilinde olduğu değerlendirilen, Transdinyester'den başlayıp, Abhazya, Güney Osetya ve Dağlık Karabağ'a kadar uzanan donmuş çatışma alanları ile Kuzey Kafkasya'da Çeçenistan'daki ayrılıkçı hareketlerin hız kazanması, Ukrayna ve Gürcistan'da yaşandığı gibi Moldova, Ermenistan ve Azerbaycan'da da benzeri devrimlerin yaşanması ancak kontrol altına alınamaması, bölge ülkelerinin RF'ye enerji tedarikçisi olarak aşırı bağımlılığı, ABD'nin Montreux Boğazlar Sözleşmesi'ni yıpratıcı girişimlerine devam etmesi, Boğazlardan geçen petrol miktarının Boğazladın kapasitesinin üzerine çıkması, bugün ve gelecekte Karadeniz'de yaşanabilecek olası kriz kaynaklarıdır. TASNİF PİSİTASNİF PİSİ Bu değerlendirmeler kapsamında olası krizlerin önlenmesine yönelik olarak; uluslararası / bölgesel örgütler (BM, AGİT, AB) ve uluslararası girişimlerle, mevcut anlaşmazlıkların çözümü için stratejiler üretilmesi, etkili ve sürekli nitelikte uluslararası baskı yapılması; kriz durumlarında ve sonrasında olası zararları minimize etmek için BM kapsamında barış yapma, barışı koruma ve barışı güçlendirme faaliyetleri icra edilmesi ve sorunlar krize dönüşmeden evvel tedbir almak için önleyici diplomasi araçlarının faaliyete geçirilmesi; bölgesel işbirliğinin arttırılarak bölgenin kalkınmasının sağlanması ve bu sayede devlet ve devlet dışı aktörler arasında sıkı bir bağ kurularak çatışma riskinin düşürülmesi ve Karadeniz'de Montreux Boğazlar Sözleşmesi'nin ruhuna aykırı olacak herhangi bir girişime teşebbüs edilmemesi, gerektiğine inanılmaktadır. TASNİF PİSİ

TASNİF PİSİ ABSTRACT After the disintegration of the Warsaw Pact and the demise of the Soviet Union, a great vacuum has emerged in the areas linked to the Black Sea geography. German-Slav axis which links the Baltic Sea to the Black Sea, Transcaucasus line which links Black Sea to the Caspian Sea and the Balkans which links Black Sea to the Adriatic Sea are all regions where problems that have been suppressed through the Cold War have emerged. And as the Black Sea is at the center of areas where the problems are, has effected by the surrounded problems and also has raised its jeopoltical value due to its changing situation. This raising value is related to economical potential due to Caspian energy resources and EU's TRACECA's Project and related to strategic importance due to the geographical position where the Black Sea has a posibility to control all critical areas surrounded. However raising its jeopolitical value, situation of most Black Sea countries; economic dependency to Russia, not enough military power to control the state territorial and deep social failure, makes these countries vulnerable to inner and foreign politics. While this attracts outside powers interests to Black Sea, region's security complex becomes more caotic and hardly to manage. When we analyse the problems in this security complex which can has a possibility to creat a crise today and in the future, its seen that the problems are heavily on the line the north-northeast of the Black Sea. In this context, the near future evaluated crise sources are; gaining speed of seperated movements in frozen conflict areas; Transdniestrian, Abkhazia, South Ossetia, Nagorno Karabakh and Chechnya in North Caucasus; being revolutions in Moldovia, Armenia and Azerbaycan likely happened before in Georgia and Ukraine but not under control, raising energy dependencies of countries to RF at an unacceptable level, US actions to manipulate Montreux Bosphorus Statement and over limit of oil passing through Bosphorus. In the perspective of these evaluations, to prevent the possible crises, to produce strategies for the existing problems and effective and permanent international press must be done by international / regional organizations (UN, OSCE, EU) ; peace making, peace keeping, peace building operations must be coordinated by UN for to minimize the damages in and after crises periods and preventive diplomacy methods must always be activated to take precautions before TASNİF DISI iiiTASNİF PİSİ the problems shifted to crises; to enhance the regional cooperation so that minimizing the conflict rise by constructing better relations between states and non governmental organizations; and not to make any attempts to the spirit of Montreux Bosphorus Statement in the Black Sea, is believed. TASNİF PİSİ iv