Atatürk'ün Afganistan'a ilgisi, bakışı, Türk-Afgan ilişkileri hakkındaki görüşleri ve günümüze yansımaları

Abstract

ABD'nin 11 Eylül terör saldırılarının ardından Afganistan'da başlattığı askeri operasyonlar bütün dünyanın gözünü yeniden bu coğrafyaya çevirmiştir. Afganistan daha önce, XX. yy.ın son çeyreğinde yaşadığı dramlarla tüm dünyanın ilgisini çekmiş bir ülkedir. Bu ülke birçok ortak değerleri üzerinde barından Türkiye'de de dikkatle izlenmiştir. İşte bugün Türkiye'nin dikkatini çeken Afganistan devleti, unutulan tarih içinde Atatürk döneminde çok farklı konumdaydı. Bu tez çalışmasında Atatürk'ün yaklaşımıyla 1919-1938 arası dönemde Türkiye Afganistan ilişkileri incelenmiştir. Çalışmada amaç, bu ilişkinin Türkiye ve Atatürk için ifade ettiği anlamı ve değeri kavramaktır.Bu tez çalışmasında bulguları ortaya koymak için araştırma modellerinden tekil tarama modeli kullanılmıştır. Çalışma konusu tarihi bir dönemin incelemesi olduğu için, konular tarihi bir akış içerisinde incelenmiştir. Çalışmada çoğunlukla belge taraması yöntemi kullanılmakla birlikte, önemli görülen bazı yerlerde de söylev analizi ile anlatım desteklenmeye çalışılmıştır.Çalışmada elde edilen temel bulgular şu şekildedir: Atatürk döneminde Afganistan Türkiye ilişkileri ülkelerin kendi iç durumunda olduğu gibi dünya siyasi ortamına da bağlı olarak bir gelişim içinde olmuştur. 1920'de temeli atılan, Cemal Paşa da dâhil olmak üzere ortak bir takım değerler bütününde gelişen ilişkiler, 1928 yılında Amanullah Han'ın Türkiye ziyareti ve ardından yeni bir antlaşma ile zirve yapmıştır. Nadir Şah döneminde nispeten durağan görünen ilişkiler, Zahir Şah döneminde yeniden hız kazanmıştır. Zahir Şah dönemi adeta Türkiye'nin Afganistan'a yardımlarının aktığı bir dönem olmuştur. Resmin bütününde, Atatürk'ün Afganistan'ı modern bir ülke haline getirme düşüncesi içinde olduğu çok net olarak anlaşılmaktadır. Ancak Afganistan'ın toplumsal dinamiklerinin katılığı her şeyin çok kolay olmadığını göstermiştir.Bu tez çalışması sonucunda, Atatürk'ün Afganistan'ın çağdaşlaşmasını çok istediği ve bu yolda ülkesi adına büyük fedakârlıklarda bulunarak yardım ettiği görülmüştür. Bu dönem boyunca Afganistan'ın iç dinamiklerinin Türkiye'ye kıyasla çok daha katı olduğu, Türkiye ve Atatürk tarafından da yakından görülmüştür. Sonuçta her şeye rağmen Afganistan'ın iyi niyetle yapılan yardım çabalarını reddetmeği dikkate alındığında; bugünkü karışık ortamda Türkiye'nin politikalarını bu yönde belirlemesinin uygun olacağı değerlendirilmiştir.

US-led military operations in Afghanistan following the 9/11 terrorist attacks has attracted global attention to this country. Having lived the tragic events in the last quarter of 20th century, Afghanistan is a country which aroused attention in the whole world. This country has been attentively watched in Turkey which has many common values, too. Afghanistan State drawing Turkey?s attention today was in a very different position in the Atatürk period in the ?forgotten history?. In this thesis, Turkey-Afghanistan relationships between 1919 and 1938 are analyzed with Atatürk?s approach. The aim of this study is to comprehend the meaning and value of this relationship for Atatürk and Turkey.In this thesis, in order to introduce findings, singular review model -a research model- has been used. As subject of the study is analysis of an historical period, topics are analyzed in an historical sequence. As well as document scanning method is mostly used during the study, discourse analysis is also used to support the expression of important chapters.The findings of the study are as following; Turkey-Afghanistan relationships were in a development in the Atatürk?s period dependent both on the domestic political atmospheres of these countries and international political conditions. The relationships, founded in 1920 and developed in the framework of some common values including the efforts of Cemal Pasha, peaked with Amanullah Khan?s Turkey Journey and a new treaty between countries. Relationships which is comparatively constant in the Nadir Shah period, gained speed again in the Zahir Shah period. Zahir Shah period became almost a kind of period that Turkey?s aids to Afghanistan was flowed. Within the whole perspective, it has been understood that Atatürk had an idea of transforming Afghanistan in to a modern country. But, the solidity of social dynamics of Afghanistan showed that everything was not very simple.As a result of this thesis study, it was seen that Atatürk wanted the modernization of Afghanistan so much and for the realization of this aim, he helped Afghanistan by making great sacrifices on behalf of his country. During this period, it was seen closely by Turkey and Atatürk that domestic dynamics of Afghanistan were very rigid in comparison with Turkey. As a result, despite to all, by taking into consideration that Afghanistan didn?t reject the Turkish aid efforts; it has been assessed that Turkey should determine its politics within this direction in the present chaotic political atmosphere.