Orta Asya'da doğrudan yabancı sermaye yatırımları: Politikaları, stratejileri ve teşvikler üzerine değerlendirme

Abstract

Üretimin ve dolayısıyla ekonomik büyümenin sağlanmasının temelde ikikaynağı bulunmaktadır. Bunlardan birisi faktör stokundaki artışlar ve diğeri deteknolojik gelişmedir. Yeni bir ürün icat etme veya mevcut üretimde verimlilikartışını sağlama olarak tanımlanan teknolojik gelişme, daha çok Ar-GE yapabilmegücüyle ilişkilidir. Ar-Ge yapabilmek de daha fazla kaynak ayırmayı gerektirir.Oysa dünyada çoğu ülkenin düşük gelir düzeyine sahip olduğu dikkate alınırsa, Ar-GE için kaynak ayırmanın, dolaysıyla ekonomik gelişmenin bu yolla sağlanmasınıngüçlüğü açıktır. Bu nedenle, ekonomik büyümenin sağlanabilmesi için geriye, faktörstokunda artış sağlanması seçeneği kalmaktadır. Üretimin ve dolayısıyla üretimartışının sağlanabilmesi, yani mikro analizde üretim olanakları eğrisinin dışakaydırılabilmesi, emek ve sermaye miktarının artmasına bağlı olmaktadır. Ancak, azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde gelirin düşüklüğü ve buna bağlı olarak, yeterlimiktarda tasarruf yapılamaması nedeniyle, hızlı nüfus artışını dengeleyebilecek biremek/sermaye bileşimi sağlanamamaktadır ki, bu durum, tasarruf yetersizliği olaraktanımlanmaktadır 3Diğer taraftan, iç tasarruf düzeyi yeterli olsa bile; gelişme yolundaki birekonominin ara malları ve yatırım mallarına bağımlılığı çok yüksektir. Bubağımlılığın yansıması da ithalatın artması ve buna bağlı olarak döviz gereksinimingiderek artmasıdır ki, bu durum da döviz açığı olarak ifade edilmektedir.Tasarruf açığının varlığı ve bu açığı kapama gereği, söz konusu ülkeekonomilerinde faizlerin yüksek olmasına ve bu da uluslararası piyasalarda sıcak fonakımlarının doğmasına yol açmıştır. Ancak, zayıf ekonomilerin daha kırılgan biryapıda oluşu, açıkların fonlanmasında zaman zaman sorunlar yaratmakta veekonomilerin sıklıkla finans ve ödemeler bilançosu krizleri yaşamasına sebebiyetvermektedir. Kriz deneyimleri ışığında, çoğu ülke, tasarruf ve döviz açığını krizlereyol açan akışkan fonlamayla değil, daha sağlam ve ekonomiye daha fazla yararsağlayan doğrudan yabancı sermaye çekmekle karşılamaya yönelik politikaarayışına yönelmiştir. Bu noktada, doğrudan yabancı sermaye yatırımları (DYSY)çekme çabaları da DYSY'larının belirleyicileri adı altında bir literatürün doğmasınaneden olmuştur. Dolayısıyla bu çalışmada Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan,Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan gibi Orta Asya ve Kafkas geçişekonomilerden yedi ülke ele alınarak az gelişmiş ve geçiş sürecindeki ekonomilerdeDYSY'larının etkileri araştırılmıştır. Hem siyasal hem de ekonomik anlamdaliberalizasyon uygulamaları içerisinde olan geçiş ekonomilerinin bir kısmında,doğrudan yabancı sermaye belirleyicilerinden hangisinin daha önemli olduğubelirlenmeye çalışılmıştır.Çalışma beş ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde giriş kısmı, ikincibölümde DYSY'larının literatürü incelenerek, bu literatürde DYSY'larının engüçlü belirleyicileri sunulmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ülke uygulamalarıışığında DYSY'larını çekebilmek amacıyla uygulanan teşvikler üzerindedurulmuştur. Dördüncü bölümde ise araştırma kapsamı dahilinde bulunan yediülkenin temel ekonomik yapıları ele alınmış ve DYSY'ları üzerine literatürdenhareketle oluşturulan DYSY'larının belirleyicileri modeli, bu ülkeler için zamanserisi ve panel veri analizleri ile incelenmiştir. Beşinci ve son bölüm sonuç vegenel değerlendirmeden oluşmaktadır.Anahtar Kelimeler: Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları, Doğrudan YabancıSermaye Yatırımlarının Belirleyicileri, Geçiş Ekonomileri