XIX к. жана XX к. башталышындагы орто азия менен осмон мамлекетинин байланыштары тууралуу архивдик документтер

Abstract

Орто Азия мамлекеттери менен Осмон мамлекетининортосундагы дипломатиялык байланыш XVI к. башталып XX к. башыначейин уланган. Биздин изилдеебуз Туркстандагы терт мамлекет екумсуруп турган доорлорду, тагыраак айтканда XIX к. жана XX к.башындагы алардын Осмон мамлекети менен болгон дипломатиялыкбайланышын талдоого арналды. Андан тышкары, Орто Азиякалктарынын бири болгон кыргыздарды изилдее географиясынкецейтууге аракет жасалды.Диссертация — кириш сез, терт бап, корутунду, пайдаланылганадабияттардын тизмеси жана тиркемелерден турат.Киришууде теманын актуалдуулугу, диссертациянын максаты,милдеттери жана булактык негизи, структурасы тууралуу сез болот. 11Изилдее иштин биринчи бабы, XIX к. жана XX к. башындаОсмон мамлекети менен Орто Азия мамлекеттериндеги саясийкырдаалга арналып, анда эки тараптын саясий абалын ачып беруугеаракет жасалды. Бул мезгил Осмон мамлекети учун елкенудушмандардан коргоо, мамлекетти сактап калуу иш — чараларынынжургузулген мезгили болсо, Орто Азия мамлекеттери учун оруспадышачылыгынын Туркстанды басып алуу саясатына туш келген.Экинчи бапта иштин негизги езегун тузген архивдикдокументтерге, иш кагаздарга жалпы мунездеме берилип, тарыхыймезгилге анализ жасалды. Осмон мамлекети менен Орто Азиямамлекеттеринин расмий каттарынын эпистолярдык жанрына талдоожургузулду. Айрыкча Осмон мамлекетинин расмий каттарында,чечимдеринде колдонулган терминдер тууралуу маалымат берилди.Изилдеенун негизги езегун тузген архивдик документтердитематика боюнча эки белукке белуп, учунчу, тертунчу баптардаалардагы маалыматтар тарыхый кол жазмалар жана илимийэмгектердеги тарыхый фактылар менен салыштырылып тыянактарчыгаруудан улам жаны тарыхый маалыматтар алынды. Натыйжада,архивдик документтерден сырткары тарыхый кол жазмаларданпайдалануу менен кыргызча, туркче жана орусча жазылган илимийэмгектердеги маалыматтар да кен кесири колдонулду.Иштин корутунду белумунде изилдееден улам алынган жанытарыхый маалыматтарга жыйынтыктоо жасалды. Аягында иштеколдонулган булактардын тизмеси, терминологиялык анализ жанатиркемелер берилди.

Orta Asya ile Osmanlı Devleti arasındaki münasebetler XVI. yüzyıldan XX.yüzyılın başına kadar devam etmiştir. Araştırmada Türkistan'da (Orta Asya'da)dört Hanlığın (Hive, Buhara, Hokand ve Kaşgar) yaşadığı dönemi, daha doğrusuXIX. yüzyıldan XX. yüzyılın başına kadarki onların Osmanlı Devleti ilemünasebetleri incelendi. Bununla Orta Asya milletlerinden biri olan Kırgızlarıaraştırma alanı genişletildi.Tez - Giriş, Dört Bölüm, Sonuç, Kaynaklar listesi ve Eklerden oluşmaktadır.Tezin Giriş kısmında konunun önemi, amacı, kaynakları ve strüktürühakkında bilgi verilmektedir.Tezin Birinci Bölümünde XIX. ve XX. yüzyılın başındaki Osmanlı Devleti ileOrta Asya Hanlıklarının siyasi durumu incelendi, o yüzyıllardaki genel durumugözden geçirildi. Sonuçta Osmanlı Devleti o dönemlerde ülkenin topraklarını ivdüşmanlardan korumak, aynı zamanda çökmek üzere olan devleti kurtarmakgayesi içerisinde ise, Orta Asya Hanlıkları Rusya'nın işgaline uğramışlardı.İkinci bölümde Tezin temel kaynağını oluşturan Osmanlı Devleti ile OrtaAsya Hanlıkları'nın münasebetlerine ait arşiv belgeleri incelendi. Ayrıca OsmanlıDevleti'nin arşiv belgelerindeki kalıba dökülmüş deyimleri hakkında da bilgilerverildi.Daha sonra Üçüncü ve Dördüncü Bölümlerde arşiv belgelerini içeriğine göreayırarak (siyasi, ekonomik ve dini münasebetler) onlardaki tarihî olay ve bilgileritarihi el yazılardaki, ilmî eserlerdeki bilgilerle mukayese ederek yeni neticelerevarıldı. Arşiv belgeleri ve tarihî el yazılar dışında kullanılan konuyla ilgili Kırgızca,Türkçe ve Rusça ilmî çalışmalardaki bilgiler de mukayese edildi.Tezin Sonuç kısmında araştırmada elde edilen tarihi bilgiler yer almaktadır.En sonunda da kaynaklar listesi, açıklamalar ve ekler yer aldı.