Sorumluluk merkezleri ve transfer fiyatlaması: Bir işletmede uygulama

Abstract

Bu çalışmada, sorumluluk merkezleri ile birlikte ortaya çıkan transferfiyatlaması açıklanarak bir işletmede uygulama çalışması ortaya konulmuştur.Çalışmanın amacı, sorumluluk merkezlerine ayrılan işletmelerin merkezlerarasındaki mal veya hizmet transferinin nasıl gerçekleştiği hakkında teorik olarakbilgi vermek ve bu bilgiler ışığında transfer fiyatlamasının bir işletmedeuygulamasını gerçekleştirerek sorumluluk merkezlerinin ve işletmenin performansınınasıl etkilediğini göstermektir. Günümüzde işletmeler amaçlarını gerçekleştirmek ve bu amaçlardoğrultusunda faaliyetlerini düzenli bir şekilde yürütebilmek için zamanla yapılarınıdeğiştirmek durumunda kalmaktadır. İşletmelerin hızla büyümesi merkezi yönetimizorlaştırmış ve çeşitli yönetim anlayışlarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur.Bunlardan bir tanesi de merkezkaç yönetim anlayışıdır. Merkezkaç yönetimanlayışında işletmeler sorumluluk merkezlerine ayrılmaktadırlar.Sorumluluk merkezleri arasındaki mal veya hizmet transferinde kullanılantransfer fiyatı merkezlerin ve işletmenin performansını doğrudan etkilediği içinbüyük önem taşımaktadır. Performans değerlemesinin işletmelerin rekabet avantajısağlamalarında ve belirlenen hedeflere ulaşmada çok büyük katkısının olduğubilinmektedir. Doğru transfer fiyatlamasının kullanılması, sorumluluk merkezleri veişletme için etkin performans değerlemesi yapılmasını sağlamaktadır.Dünya ticaretinin yaklaşık olarak % 60'ını gerçekleştiren çok ulusluşirketlerin kolları arasında transfer fiyatlamasının kullanılması ile transferfiyatlamasına olan ilgi artmış ve hala tartışılan konular arasında yer almaktadır.Bu çalışmada öncelikle merkezi ve merkezkaç yönetim biçimleri üzerindedurulmuş ve merkezkaç yönetim biçimi ile ortaya çıkan sorumluluk merkezleri vesorumluluk muhasebesi teorik bilgiler ışığında incelenmiştir. Daha sonra transferfiyatlaması hakkında literatür taraması yapılarak transfer fiyatlamasının gelişimi,ölçütleri, yöntemleri, yöntemlerin karşılaştırılması, transfer fiyatlaması saptamayöntemleri konusunda genel kurallar, başarı koşulları, çok uluslu şirketlerde transferfiyatlaması ve bazı ülkelerde bu konuya ilişkin yapılan düzenlemelerin üzerindedurulmuştur. Son olarak transfer fiyatlamasını bir işletmede uygulaması gösterilmeyeçalışılmıştır. Uygulama çalışmasında işletmede kullanılan alternatif bir transferfiyatlamasının işletme bünyesinde oluşturulan merkezlerin ve işletmeninperformansını etkileyip etkilemediği gözlenmek istenmiştir. Çalışmanın uygulamakısmının oluşturulmasında olay çalışması yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem ile,işletmenin belirli bir zaman dilimindeki faaliyetleri detaylı bir şekilde incelenmiştir. Transfer fiyatlamasında bütün şartlarda kullanılabilecek bir yöntem bulmakmümkün değildir. Doğru bir transfer fiyatlaması yöntemi seçebilmek için işletme içive işletme dışı faktörler göz önünde bulundurulmalıdır. Transfer edilecekaramamülün dış piyasada fiyatının oluşması durumunda kullanılabilecek en uygunyöntem piyasa fiyatı yöntemidir. Piyasa fiyatının belli olmadığı ve yöneticinin buyöntemi kullanmak istemediği durumlarda pazarlığa dayalı yöntem daha çok tercihedilen yöntemlerdendir. İşletmelerin büyük çoğunluğu ise maliyete dayalı transferfiyatlaması yöntemini seçmektedir.Çalışmanın uygulama kısmında, işletmedeki aramamül transferi maliyet +kar payı yöntemine göre gerçekleştirilmiş ve bu uygulama sonucunda ortaya çıkankar rakamı ile mevcut uygulamada ulaşılan kar rakamı karşılaştırılarak bölüm veişletme performansları arasındaki fark ortaya konulmuştur. Maliyet + kar payıyöntemi ile gerçekleştirilen olay çalışmasında işletmenin mevcut durumundan dahafazla kazanç sağladığı ortaya çıkmıştır. Ayrıca bu yöntem bölüm performanslarıhakkında bilgi sahibi olunabilmesine de imkan vermektedir..

This is a study about the practice of transfer pricing between different profitcenters in a same company. First, we will research the logistical basics of thedisplacement of goods between profit centers. Secondly we will use transfer pricingtheory for practical transfer pricing purposes and its effect on the overallperformance of a firm.For the organizational structure to remain in support of strategy, it has to beadapted from time to time. The sharp quantitative growth of businesses requires different concepts of management. One of these concepts is internal decentralizationwithin the firm in the form of different profit centers.Because of its sheer amount transfer pricing –in relation to the internalexchange of goods and services– has a non negligible impact on the overallperformance of the firm. Performance evaluation is understood to contribute in itselfto realizing competitive advantages, if not to achieving the company targetsthemselves. Correct transfer pricing is crucial in performance evaluation of the profitcenters and of the company as a whole.International businesses, representing approximately 60 % of world trade,apply transfer pricing. This in itself led to increased attention and disputes about therelative value of the phenomenon.The application of transfer price formation by international enterprises, whichachieve near 60 percentages of world trade, led to an increase in attention anddisputes of the relative of this theme.To begin with we clarify in this study the concepts of centralized anddecentralized forms of management, the profit center concept and correspondingaccounting of responsibilities that is. Secondly, we look in to the criteria, methodsand basic rules of successful transfer price determination. Furthermore, we researchtransfer pricing in multinational companies as well as in different countries. Finallywe will discuss a practical case. The actual research pertains to observations inpractice as to different forms of transfer pricing relating to profit centers and theperformance of the company as a whole. For this purpose, we studied in detail all theactivities of that company in a specific lapse of time. In transfer pricing for differentsituations different methods are used. Internal and environmental factors decidewhich will be the correct method. For example, market prices – if available– are bestfor moving intermediate goods. If not, then a method of trade is preferred. Themajority of companies, however, use prime cost to establish their transfer prices.Our practical case research shows, that movements of intermediate goodsbetween profit centers within a company are accounted for by `cost + contribution towards profit`. Comparing this accounting profit with the real profit, it was possibleto determine the difference between the performance of a profit center and thecompany as a whole.Applying `cost + contribution towards profit`, the company had a betterprofit performance than without transfer pricing. In addition, transfer pricingbetween profit centers allows to obtain information about the performance of a profitcenter.