XIX. yy. II. yarısı- XX. yy. başında Kuzey Kırgızlarında giyim-kuşam

Abstract

Kırgız milli kıyafetinin uzun bir geçmişe sahiptir. Bu tarihi gelişmeyi, milliözelliklerin gelişimi ve oluşumundan ve Kırgız halkının etnik tarihinden ayrı düşünmekmümkün değildir. Halkın kendisinin yaşamından oluşan yaşam tarzı, coğrafik koşullar, başkaetnik gruplarla olan ticari ilişkiler ve kültür alışverişi, şüphesiz, kıyafetin gelişimine önemlietkiler yapmıştır. Bunların hepsi giysinin dikiminde kullanılan malzeme, kesim ve süslemearaçların gelişimine yön belirleyici bir niteliğe sahip olmuştur.Geleneksel giysinin maddi temeli doğal ve yarı yapay hammaddelerden daha doğrusuyerleştirdikleri hayvan ürünleri: koyun, keçi, deve yünü ve derisinden oluşuyordu. Sonrakidönemde ise kıyafetin hammadde türü Orta Asya ve Avrupa fabrika üretimi kumaşlarlaçeşitlendi. Buhara, Semerkant, Hokand, Margelan'ın geleneksel Orta Asya pazarları; Turfan,Kaşgar, Kulca'daki Doğu Türkistan'ın zengin pazarlarıyla olan sıkı ilişkiler sonucunda kumaştürleri artarak, Kirgızlar'ın kıyafeti ipekten, pamuktan dokunan kumaşlardan yapılmayabaşlanmıştır.Asırlardır süregelen göçebe yaşam tarzı, yavaş yavaş yerleşik hayata yerini bırakmıştır.O dönemde Kırgız halkının hayatındaki diğer alnlarda olduğu kadar, giyim-kuşamında köklüdeğişiklikler olmuştur. Yukarıda işaret ettiğimiz kumaşların yanısıra, yeni Avrupamodellerinin etkisiyle giysinin kesimi de gelişiyor. Daha önce ağırlıkla geniş ve uzun kesimlikıyafetler giyerken, sonraları ise kolsuz ve kısa elbiseler giymeye başlamışlardır. Üstlüklere, kadın elbiseleinde destekli omuz, kesilerek yapılan kol delikleri, çıkarılıp takılabilen yaka gibikısımlar eklendi. Bunlara geçiş süreci devirsel bir nitelik taşımaktadır.Herhangi bir halkın kültüründe de olduğu gibi, Kırgız etnik yapısını oluşturanetnogenetik süreçlerin sonucu olarak, Kırgızlar'ın kıyafetinde de yerel örnekleri ve bölgeselfarklılıklarmevcuttu.Diğer halklarla olan benzerliklere rağmen, incelemeye tabi olan zaman dilimindeKırgız geleneksel kıyafetinin kendisini diğerlerden farklı kılan özellikler taşımaktaydı.Örneğin, tarihi ve sanatsal değeri bakımından ilgi çeken kadınların bel kısım giysisi beldemçi,Kırgızlar'ın ulusal bir simge haline gelen kalpak, yalnız Kırgızlar'a özgü idi ve diğer halklarcabilinmediğin dikkar çekmektedir.Kırgızlar'ın giysileri cinsiyet, yaş belirtme özelliklerinin tümünü taşıyordu. Giydiklerigünlere göre de bayramlık, düğün, matem, asker, av elbiseleri, mevsimlere göre ise kışlık veyazlık giysi türlerüne ayrılıyordu.Maddi kültürün diğer öğeleri gibi, Kırgız kıyafeti de halkın ideolojik görüşleri, bakışaçılarıyla bağlantılıdır. Giyimin belli öğelerinde yani saç kesimlerinde, süs eşyalarında, elbisemalzemesinin seçiminde, giyiliş tarzında arkaik inanışlara kadar dayanan birçok görüşlermevcuttu. Bunların ağırlığı sihirli güçlere olan inanışlardan kaynaklanıyordu. Diğerleri isegeleneksel günlük yaşamında uygulanan insanlar arası ilişkiler ve etiketlere dayanmaktaydı.

inseparable from the ethnic history of the people. Its social and economic conditions, way oflife, nature, traditions and the long neighboar hood of other ethnoses have influenced thedevelopment of clothes .The Kyrghyz folk clothes have a long history, its sources are very deep and date backto the ancient nomadic world of Evro-Asian steppes. The material basis of the traditionalKyrghyz clothes consisted of the goods of natural and seminatural economy. For sewing theyused sheep's, goat's wool.It is necessary to underline the similarity and in some cases the complete concidencein the clothes of the Kyrghyzs and Kazakhs. This is evidence of the deep historic linksexisting between these two peoples who had much in commmon: language, culture,economy. There are also similarities in the the clothes of the peoples of South Siberia andAltay regions- the Tuvinians abd the Altaians, of the nomadic Uzbeks, Turkmens. Thesesimilatiries are connected with common processes of Turkic culturogenesis in the MiddleAges and in ancient times and more late trade-economic links and cultural interrelations.In the begin of XX-th century the material basis of clothes was enriched by primitivefabrics of middle-Asian (Kokand, Bukhara, Samarkand) Kashghar and Russainmanufacturing. Silk, woolen, cotton fabrics became quite common in the Kyrghyzs' clothes.Together with the bright fabrics popular with the people all kinds of clothes wereembroidered. With the improvement of the metfods of processıng raw materıial, the wıdenıngof trade links, the generation of advanced technology of cloth- making everything changednewcuts and materials appeared, old archaic clothes disappeared i.e. clothes were wereconstantly developing and changing During the years of Soviet power with the massiveinvasion of manufactured goods mostly evropean in style the traditional clothes haveundergone great changes. They have become less functional.