Sovyet dönemi ve bağımsızlık sonrası Kırgız sinemasında ideolojik bir bakış

Abstract

deoloji, çok tartısmalı bir konudur ve ona çesitli yaklasımlardabulunulmustur. Bir kaçını sayarsak: Dogru düsünme bilimidir (Destutt de Trcu);birtakım tuhaf adamların acayip fikirleridir(Napoleon); ters-yanlıs bilinçtir (Marx);bir sınıfın dünya görüsüdür. (Lenin); toplumu bir arada tutan bir sıvadır (Gramsci);maddi bir pratiktir (Althusser). Biçimleri ne olursa olsun (dinî, ahlâki, hukukî,siyasal) her zaman sınıfsal tavırları dile getiren özel ideolojilerin teorisini degil,genel bir ideoloji teorisi tasarısını temellendirmese de, hiç olmazsa mümkün kılanilkenin nedenini açıklamak için belirtilen çifte iliski içinde, bir ideolojiler teorisineyönelmek gerekir.(Aktaran: Yılmaz, Sinema deoloji Politika,2008)Sinema en basından itibaren ideoloji ile iliskili olmus ve ideolojik bir önemtasımıstır. Sinemanın gerçegi yansıtıp yansıtmadıgı, ideolojiyi yeniden üretipüretmedigi, kameranın kendiliginden ideolojik bir aygıt olup olmadıgı tartısılmıstır.Sinema egemen ideolojinin degerlerini benimsetmeye çalısmıs, egemen ideolojinindısında yer alan ve ona muhalefet eden baska ideolojik yaklasımlar için ideal biraygıt haline gelmistir. Sovyet Devrimi ve yeni Sovyet toplumu, en azından ilkyıllarında baska, yeni ve insana daha fazla yakısan bir hayatın yasanabileceginigöstermisti. Ama devrimci idealler giderek terk edilir ve katı bürokratik ve baskıcıbir devlet hayata hükmeder hale geldikçe ve devrimin ilk yıllarındaki gerek politikliderlik içindeki gerekse toplumsal yasamın diger alanlarındaki çok seslilik yerini tekseslilige bıraktı. Sovyet sinemacılar kendi sanatlarıyla ilgili denemeler yapmaktanvazgeçmek zorunda kaldılar.Egemen ideolojinin istedigi, sinemada izleyiciyi rahatsız edecek hiçbir seyolmamalıdır. Biçimsel düzeyde pürüzsüz bir akısla, izleyici aksiyona baglanmalı, anakarakterlerle özdeslesmeli, sımsıkı kapalı ve dogrusal olarak olusturulan vepsikolojik motivasyonun geçerli oldugu bir dünyanın içine kapatılmalı,düsünmemeli, duygulanmalı istenen tepkileri vermeli ve böylece egemen ideolojininbenimsenmesini istedigi degerlere onay vermelidir. Asya Kıtasının genis topraklarıüzerinde varlıgını sürdüren, Kırgızistan Cumhuriyeti sinematografik dilinin ortakpaydasını, Rus sinema estetigi ve ideolojisinde olusmustur. Bu sonucun nedeni, Sovyet sisteminin, kendisine baglı olan Kırgızistan Cumhuriyetinin ekonomik vekültürel alanlarını merkezden denetleyebilecegi yönetim biçimi kurmasıdır. Buegemenligin düzeyi o kadar derinliklidir ki, SSCB'nin dagılmasına kadar Kırgızistansineması, Sovyet sineması adı altında sınıflandırılmıs ve bunun uzantısı olarak dünyafestivallerine 'Sovyet filmleri' adı altında katılabilmistir. Bütün bunlara ragmen,Kırgızistan filmlerine bakıldıgında, hem sinema dili, hem ideolojisi, hem de konununislenis tarzı yönünden estetik bir olgunluk ve ait oldugu kültür dairesine ait olanözgünlügün varlıgı hemen göze çarpmaktadır. Bunun nedeni de, SSCB'nin kültürelalandaki merkeziyetçiliginin getirdigi ideolojik yapıda filmler üretme talebininyanında, Kırgızistan Cumhuriyetinden kendi geleneklerine, örf ve adetlerineyaslanan filmler yapmalarına görece izin vermis olmasıdır.Kırgızistan Cumhuriyeti sinemasında tarihi dramalar oldukça öneçıkartılmıstır. Bu filmlerde, kahramanlık öyküleri oldukça epik bir anlatımla perdeyeyansıtmakta ve oyunculuklarda fazlasıyla teatral bir yorum göze çarpmaktadır.Yönetmenler çogunlukla tasvirciligin üstesinden gelememis ve bu nedenle degösterisli sahne görüntülerine varmıslardır. Yumusama dönemi, getirdikleriniyaratıcılık açısından alan ve bu anlamda Stalinist dönem anlayısından biçimselkopuslar yasayan Kırgızistan sineması, sosyalist gerçekligin temsil ettigi düzlemdençok uzak, kendi ulusal gerçekliklerine dayalı eserleri ortaya çıkarmaya basladılar.Kırgızistan'ın kendine özgü sinemasal dil belirlemesindeki bir diger faktör de,Sovyet Merkezi Sistemi'nin Kırgızistan Cumhuriyeti için saptadıgı film üretimkotasının doldurulması konusundaki ısrarcı tavrıdır. Sinemasal anlatılarda büyük birtema ve biçim çesitliligi boy göstermeye basladıgı bu dönemde önemli olan unsur,filmlerin dili'nde Batı sinemasının etkilerinin hissedilir derecede olmasıyla beraber,aynı zamanda ulusal geleneklerin baskın özelliklerinin canlandırılarak daha da güçlübir hale dönüstürülmüs sekilde yansıtılma becerisi ve çabasıdır. Böylece buKırgızistan'ın ürettigi yaratılarda kendi halklarının yüzyıllık geleneklerinde, gerçekbir sinema ekolünü ayırt etmeyi saglayacak kadar saglam kök salmıs yeni birsinematografik dil gelistirebilmeye çalısılmıstır.Sovyetler, egemenligi altındaki Kırgızistan Cumhuriyetini bilim veteknolojiden uzak tutmak için yöntem olarak onları, opera, tiyatro, müzik, folklor ve spor gibi alanlara kanalize etmis, ama bu alandaki yönlendirmelerini desürdürmüslerdir. 1960'lı yıllara gelindiginde, sanat üzerindeki merkezi baskılarnispeten azalmıs ve bunun dogal uzantısı olarak da, yerel stüdyolar yeniden açılarak,ulusal film gelenegi canlanmaya baslamıstır. Tarihi ve ideolojik nedenler dolayısıylaKırgızistan sinema yapıtlarına bakıldıgında, onların kendi estetik degerlerini göz ardıetmedikleri, aksine özenle korudukları görülebilir. Bu nedenle Kırgızistan içinkültürel ortak paydadan söz edebilmek mümkündür. Kırgızistan sinema estetigi,Amerika ve Avrupa sinemasının ana akımının dısında kalan yapıdadır ve genelolarak epik anlatıya yakın oldugu görülmektedir. Kırgızistan'a ait basarılı sinemayaratılarında, özgün bir söylemin estetigin üst kodlu unsurlarıyla örgülenerek insaedildigi görülmektedir. Epik tarz içinde üretilen filmlerin sahip oldugu ifade gücü,sinemanın sonradan ortaya çıkan bir anlatı dalı olarak nerelere ulastıgını gösterensomut örnekler olarak karsımızda durmaktadır. Kırgız yönetmenlerin kendilerineözgü bir yol olusturdugunu belirtebiliriz: Geleneksel kültürün idealizasyonununyeniden insası.1991 öncesi sinemada Kırgız ulusu kendine özgü bir ulus degil,sosyalizm içinde anlam tasıyan bir ulus olarak çizilmekte ve SSCB özelinde dünyavatandaslıgı idealize edilmekte. Yerel degerler dini degerlerle harmanlanıponaylanarak yeniden üretilmekle beraber, milliyetçi görüntüler yavas yavas 1970sonları ve 1980'1er boyunca yapılan filmlerde görülmeye baslanıyor. Bagımsızlıksonrasının ilk yıllarındaki Kırgız filmlerinde, genellikle toplumsal ve ekonomiksorunlar üzerinde durulmustur. Bagımsızlıgın ilk yıllarında ekonomik bunalım veyoksul hayat konularından etkilenilmistir.Sovyet dönemi Kırgız filmlerinde Sovyet hâkimiyetinden önceki dönemsürekli elestirilmistir. Bunun yanı sıra Sovyet rejiminden övgüyle bahsedilmistir.Bagımsızlık sonrası Kırgız sinemasına baktıgımız zaman yine geçmise yönelikelestirilerin oldugunu görmekteyiz. Her iki dönemde de islenen konularda kendindenönce var olan rejime yönelik olumsuz elestirilerin yogun oldugudur. Bunun altındayine mevcut rejimin ve yönetimin halka kabul ettirilmeye çalısılmasından ilerigelmektedir. çinde yasanılan düzenin en iyi düzen oldugu savunulmaktadır fakatbagımsızlıktan sonra çevrilen filmlerde mevcut yönetime elestirilerin oldugugörülmektedir.

The ideology is a theme for heated discussions and at study of this termalways were used various approaches. For example: science to think correctly(Destutt de Trcu); thoughts of some strange people (Napoleon); false consciousness(Marx); world outlook of some class (Lenin); substance which unites a society(Gramshi); material practice (ltusser).The cinema ab origin has been closely connected with ideology and carriedideological sense. The cinematograph always was an occasion of heated arguments,reason of such questions: if it reflects the truth or not, if it creates a new ideology, ifthe camera is the ideological weapon or not? The cinema always tried to take in itselfvalues of effective ideology for that period, also was the ideal weapon for opponentsof active ideology. In the first years after the October revolution to a new Sovietsociety has been promised another, new life worthy of man. But revolution idealshave disappeared in with the lapse of time, instead of them in life was invaded thedifficult bureaucratic and redoubtable state machinery, in the first years afterrevolution both in the politician and in other spheres of life instead of multi ideas hascome one idea. The Soviet cinematographers have been compelled to suspend theirprofessional acts in cinematographic art.By rules of effective ideology anything should not inconvenience the viewer.The viewer should succumb absolutely to rhythm of film, compare himself with thehero, to be closed in linear and psychological reasonable world, he could not think,feel and react as he wants and after all it the viewer should approve of perception ofvalues of effective ideology.The Kyrgyz Republic situated on the space of the Asian continent has ownlanguage of cinematography which general indicator was formed in scope of theSoviet film aesthetics and ideology.We had come to such conclusion because economic and cultural spheres ofKyrgyzstan have been under control and direction of central machinery of governingbodies. This dependence was very deep because the Kyrgyz cinema entered theclassification of Soviet cinema till its independence and it had to participate on various film festivals on behalf of the country of councils. In spite of all it byviewing of the Kyrgyz films at once clearly is observed both in film language and inideology and in result of theme development the maturity and specificity peculiar toculture. The reason of it is that the cinematographers of Kyrgyzstan instead ofshooting films of ideological character under decree of centralized cultural authoritythey shot films based on customs and traditions of the Kyrgyz people.In the Kyrgyz cinema always in the foreground were historical dramas. Infilms of such character heroic stories have been screened by epic story and actor'sperformance in these films is evident at once by its exaggerated theatre point of view.Usually it was not succeeding to directors to shoot narrative films therefore it had towork with visual effects. Creation under `Khrushev's thaw` and crippled Kyrgyzcinema of the Stalin's period any more didn't show a socialist reality, it tried to showworks based on national realities. Another reason of development of the Kyrgyzcinema language was the policy of exact performance of the plan under allocatedquotas for cinema of the Kyrgyzstan. One more factor of swift development in acinema as variety and importance are the first responses in films of American filmschool, national customs and traditions have been revived at the same time and withtheir help there was more effective means of reflection of themes. It was hurledthereby for deep development of cinematographic language of the Kyrgyz films bymeans of school foundation the on basis of thousand-year traditions of the Kyrgyzpeople.The Soviet government tried to keep Kyrgyzstan as far as possible fromapplied sciences, therefore the opera, theatre, music, folklore and sports weredeveloped good though in these spheres the government used its policy. At look onthe Kyrgyz cinema because of the historical and ideological reasons we see that thecinema of Kyrgyzstan has not been isolated from aesthetic values, on the contrary, itpreserved and kept them. Therefore we can talk about the general cultural indicatorsof the country. The Kyrgyz film aesthetics was not expose to influence of America orEurope and in general in it is just noticeable the intimacy to epic narration. Insuccessful works belonging to Kyrgyzstan together with elements of high cipheraesthetics of specific form of narration. The films made in epic form and had sense power by concrete examples has been showed high level of achievement. We canshow means of making of the Kyrgyz directors: renewal of perfectionization ofnational culture. In cinema up to 1991 the Kyrgyz people was showed not as freenation, but as socialist nation and idealized world outlook holding in USSR. Thelocal customs mingled with religious customs. But national features have begun toshow in films of 70-80-years of 20 centuries. After independence in the first years ofthe sovereignty in the Kyrgyz films were actual the themes of military and economiccharacter. Economic problems of the first years of independence caused developmentof these themes.In the Kyrgyz films of the Soviet period was always criticized pre-Sovietpower. And certainly the Soviet power was always eulogized. By screening of filmsof the pre-Soviet period we see the same picture, the prior power is criticized again.We see that the cinema always criticizes bygone regime. At the same time we seethat the cinema tries to suggest to the people that the present effective system is trueand correct