Vergi teşviklerinin ekonomik etkileri ve Kırgızistan örneği

Abstract

Teşvikler, hemen her ekonomi için önemli yer tutan problemlerdendir. Teşvikin türü,uygulama şekli ve alanı, gözetilen hedef, ulaşılan sonuçlar beraberinde birtakım risklertaşımaktadır. Böylece teşviklerin ekonomik etkinliği tartışma konusu olmaktadır.Teşvik uygulamalarının en sistematik olanı; vergi sistemi içerisinde düzenlenen teşviklerolarak kabul edilebilir.Birinci bölümde, maliye bilim dalında gelişmeler, araştırma sonuçları ve yayınlartaranarak şu anlatılmak istenmiştir; Kamu maliyesinin en temel geliri olan vergi; günümüzdeklasik fonksiyonlarından oldukça farklı bir yerdedir. Hükümetler, vergi politikaları yolu ilezincirleme olarak çok büyük ekonomik, sosyal ve siyasi sonuçlar elde edebilmektedirler.Vergiler, kamu harcamalarının finansman kaynağı olmaktan öte; kamununelinde güçlü bir silah olarak istenilen sektörler lehine veya aleyhine neticeler almaktaişe yaramaktadır. Vergiler yolu ile ekonominin işleyişi kontrol edilebilmektedir.İstenilen tüketim artışı, talep kısılması, vatandaşın gelirinden mahrum bırakılması suretiile gelir dağılımında belli hedefler gözetilmesi, hedef kitlelerin refahının diğerlerinekavuşturulması, yatırımların yönlendirilmesi…Vergilemeye gidilirken klasik mali anlayışın yerine modern anlayışı benimseyenülkeler, vergilemede teşvik edici vergi politikası yerine tarafsız vergi politikasınıbenimseseler de vergiler kamu harcamasına dönüşürken etkilerinin tarafsız olmasınıdüşünmek mümkün değildir. Modern mali anlayışta ödeme gücü ilkesinin yanındafayda yaklaşımı birlikte değerlendirilmektedir. O halde gerektiğinde vergi teşvikleri birçare olarak düşünülebilir.İkinci bölümde problemin ele alınan yönü; genel olarak vergi teşviklerinintürleri, vergi teşvik türlerinin birbirlerine karşı olan üstünlükleri, teşviklerden beklenenekonomik sonuçlar yanında; etkinliklerinin birtakım risklerden etkilendiği olmuştur. Ayrıca vergi teşviklerinin birer kamu harcaması niteliği taşıdığı ortaya konulmuş; bütçesürecine katılmaları gerektiği sonucuna varılmıştır.Yatırımlara dayalı ekonomik kalkınmamodeli benimseyen ülkelerde yatırımcılar, çeşitli teşvik araçları ile bu arada vergiseldüzenlemeler ile isteklendirilebilir. Bunlardan; vergi ertelemesi, vergi tatili, yatırımindirimi, hızlandırılmış amortisman, ihracat istisnaları-özellikle KDV yönünden-, vergiindirimi, finansman fonu, zarar mahsubu, vergi iadesi ve bazı işletim giderlerininkazançtan indirilebilmesi ve benzerleri; halen geniş uygulama alanına sahip belli başlıvergi teşvikleridir. Kaynakları yetersiz ülkelerde özel yatırımları harekete geçirmek,küresel sermayeyi çekebilmek ya da gelişmiş ülkelerde durağan hale gelen yatırımlarahız kazandırmak için vergi teşvikleri ile başarılı sonuçlar almak mümkün olabilir.Bazen de ister istemez belli teşvikleri siz de uygulamak zorunda kalabilmektesiniz.Zira küresel ekonomi içerisinde karşılıklı çıkarlarınız bunu zorunlu kılmaktadır.İhracatın, mal veya hizmetin teslim edildiği ülkede vergilendirilmesi- KDV yönündenbunaen güzel örnek olarak verilebilir.Ancak, Dünya'nın pek çok ülkesinde çeşitli amaçlarla uygulanan vergi teşvikleriile başarı sağlamak risk taşıdığı gibi bir takım şartlara da bağlıdır. Uygulanan teşvikler,zamanla belirli kesimler lehine bir imtiyaza dönüşüp esas fonksiyonundan uzaklaşabilir.Bu arada vergi teşviklerinden beklenen etkinlik, yatırımları doğrudan etkileyen başkafaktörlerin kıskacındadır. Hükümet davranışları ve politikaları, maliyetler, riskler,coğrafya, piyasa büyüklüğü ve tüketici davranışları vergi teşviklerinin etkin olmasındabirlikte ele alınması gereken konulardır.Kaldı ki; vergi teşvikleri birer kamu harcaması niteliğindedirler. Ortada; karzararmuhasebesini gerektiren bir durum vardır. Muhasebeleştirilebilen vergi teşvikleri,bütçe ile birlikte ele alınıp yasama ve yargı organlarının vesayetine tabi tutulmalıdır.Bu, anayasal güvence ile perçinleştirilmelidir. Bu şekilde, vergi teşviklerinin etkinliğiniartırmak için körü körüne teşvik kapsamını genişletmek- tense; sonuçlarını bütçe iledeğerlendirip rasyonel davranmak mümkün olabilir. Bu metodu, başta ABD olmaküzere bazı batılı ülkeler son yıllarda uygulamakta; hükümet nezdinde ilgili hizmetbirimleri teşekkül etmektedirler. Türkiye'de de benzer adımlar hızlandırılmış, sonyıllarda teşvik uygumla sonuçlarına dair bilgiler bütçe ile birlikte kamuoyunaduyurulmaya başlanmıştır.Üçüncü bölümde; ilk iki bölümdeki bilgiler ışığında Kırgızistan'ın teşvik sistemiiçerisinde özellikle vergi teşvikleri araştırılmış ve etkinliğine dair bir sonuç eldeedilmeye çalışılmıştır. Kırgızistan'da yerli ve yabancı yatırımlara yönelik etkin bir vergiteşvik sistemi olduğu söylenemez. Kırgız Cumhuriyeti Vergi Kanunu, yatırımlara dayalıbir kalkınma hamlesini yeterince desteklememektedir. Ayrıca yatırımcılar üzerindeyapılan araştırma sonuçları; vergi teşvik sisteminin yatırım kararlarına etkisinineredeyse sıfır olarak göstermektedir. Ayrıca ülkenin vergi gelirlerinin Dünyaortalamasının çok gerisinde kalması yanında; vergi gelirleri kendi aralarında derinuçurumlara sahiptir. Örneğin Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi gelirleri toplamı dahi,Katma Değer Vergisi gelirlerinin çok gerisinde kalmaktadır. Şu halde kurumsal birvergi tabanından söz edilemeyeceği gibi, Gelir ve Kurumlar Vergisi ile getirilenteşviklerin ekonomik etkileri zayıflamaktadır. Nitekim yapılan araştırmalarda,yatırımcıların KDV üzerinden teşvik istedikleri belirlenmiştir.Anahtar SözcüklerVergi, yatırım, teşvik, kalkınma, kamu harcaması

İncentives, almost for every economy place one of the most important problems.Type of incentive, kin and area application, favored goals and achieved results have somerisk though. Thus, the economic efficiency of the incentives becomes a contoversialsubject.The most systematic incentive applications are incentives which are held withinthe tax system could be considered.In the first section, by scanning the developments in financial sector, researchresults and puplications, it is wanted to be explained that; tax as the most basic incomeof the public finances is today in a very different place from its classial functions.Governmets,throung tax policies, can achieve a very large chain of economic, social andpolitical consequences.Taxes, rather than merely as a source of financing public expenditure, are usefulas a powerful weapon in the hands of the public sector to get consequences in favor ofor against the desiret sectors. The functioning of the economy can be controlled viataxes: such as the requested increase in consumption, curtailing of demand, respectingspercific objectives in the distribution of income throung deprivation of the income ofcitizens, healing the welfare of target groups to the level of others, direction ofinvestments…In the countries which adopt modern financial approach instead of traditionalone in taxation and also althoungh they adopt neutral tax policy rather than encouragingtax policy it is impossible to think the effects of taxes as neutral vhile they are returningto public expenditure. In modern financial approarch the finance solvency principle andthe benefits approarch are evaluated to gether. Then when it is needed the tax incentivesshould be considered as a remedy.In the secont part, the side of the problem that is taken is; the type of taxincentives in genaral, comparative advantages of tax incentives, besides the expectedeconomic results of incentives, their efficiency has been influenced by some risk. Inaddition it has been put forward that tax incentives have the quality of publicexpenditure, and it has been concluded that they should be participated in the process ofthe budget. In the countries that adopt the investment based economic development,investors can be encouraged with various incentive types and also with some taxarrangements.Of these, tax-deferral system, tax holiday, investment allo wances,accelerated depreciation, export exceptions-particularly in terms of VAT(Value AddedTax), tax rebate, financing fund, loss deduction, tax refund and some operatingexpenses which can be taken from earning, etc.; are the major tax incentives which havea wide range of application field at present. In order to attract global capital and tomobilize privade investments in poor countries or in order to speed stable invesments indevelopet countries it may be possible to get successful results with tax incevtives.Sometimes you can be farced to implement some incentives inevitably. Becausein the global economy our mutul interests require it. Exports, goods or services aretaxed in the countries they are delivered in terms of VAT, as this may be the mostbeautiful example.However, in many countries in the world to be successful with tax incentives thatare applied for various purposes inciude risks and also achievements depent on someconditions. Applied incentives can turn into a concession in favor ofcertain sector andas aresult can move away from their main functions. Meanwhile, the expectedeffectiveness of tax incentives is under the effect of some other factors which affect theinvestments directly. Goverment behavior and policies, costs, risks, geography, marketsize and consumer behavior issues are needed to be addressed together for theeffectiveness of tax incentives.Moreover, as quality tax incentives are one of the public expenditures. Becausethere is asituation that requires profit-loss accounting. Accounted tax incentives shouldbe taken to gether with the budget and should be subject to the guardianship oflegislative and judicial organs and this should be ssured with constitutional guarantees.In this way, rather than expanding the incentives blindly to increase the effectiveness oftax incentives, it may be possible toevaluate the results with the budget and actrationally. Particularly the United States and some Western countries have implementedthis methot in recent years and have formed related service units by their governments.Similar steps in Turkey have also been accelerated and in recent years tax incentiveimplementation results have been announced to the public with the information aboutthe budget.In the thirt section, in the light of the information of the previous two parts taxincentives in particular have been investigated in Kyrgyzstan' s incentive system andhave been tried to obtain a conclusion about their effectiveness. It can not be figured outthat tax incentive system for domedic and foreign investment in Kyrgyztan isefficient.The tax law of the Kyrgyz Republic does not support investment-basetdevelopment projects sufficiently. In addition, the research results on the investors showthat, the effect of tax incentive system on investment decisions is almost zero.Moreover, the country' s tax revenues remain very far behind the world average andtax revenues have disproportions in amount among themselves. For example, even thetotal revenues of Income Tax and Corporate tax base can not be mentioned and theeconomic effects of income and corporate tax incentives are weakened too. Indeed, inresearches, it is determined that investors ask for incentives over VAT.Keywords,Tax, investment, incentives, development, public expenditure.