Кыргызстандын региондорундагы жана айыл жергесиндеги социалдык-экономикалык проблемалар

Abstract

Кыргыз Республикасынын өнҥгҥҥсҥ эң алгач ирет региондордун, өзгөчө ал региондордун курамына кирген райондордун жана айыл-аймактардын өнҥгҥҥ деңгээлине көз караанды, демек өлкөбҥздҥ өнҥктҥрҥш ҥчҥн биринчи ирээтте алыскы аймактардын комлекстҥҥ тҥрдө өнҥгҥҥсҥнө көңҥл бурушубуз керек.Учурда биздин алыскы аймактардагы жагдай жана элдин турмуш шарты жалпысынан алып караганда абдан татаал бойдон калууда. Кээ бир жерлерде ушул кҥнгө чейин таза суу маселеси чечилбей келҥҥдө. Бул көрҥнҥш баардык эле алыскы айыл-кыштактарында абдан курч маселелердин катарында каралууда. Тоо кыркаларынын этегинде жашаган карапайым калк, мөңгҥлөрдөн агып келген арыктын тазаланбаган суусун ичип жашап жатышса, Нарын облусунун кээ бир айылдарында ичкенге сууну 2,5 чакырым аралыктан кҥнҥгө ташып келип тиричилик көрҥп жатышат, ушул эле сыяктуу көптөгөн инфраструктуралык көйгөйлҥҥ маселелер баардык эле облустардын алыскы айыл-кыштактарында бҥгҥнкҥ кҥнгө чейин чечилбей келҥҥдө. Мындан тышкары өндҥрҥштҥк инфраструктуранын калыптанбаганына байланыштуу жумушсуздук маселеси дагы ортого чыгууда. Республика боюнча өнөр жай тармагынын рационалдуу эмес жайгаштырылып көптөгөн ири завод жана фабрикалар Чҥй өрөөнҥндө жайгашып калгандыгына байланыштуу башка региондордогу жаштардын баардыгы жумуш издеп дал ушул аймакка келип топтолууда. Ал эми алыскы региондордо болсо деградация коркунучу жаралууда.Социалдык тармакта болсо, эмгек-акынын төмөн болгондугуна байланыштуу көптөгөн жогорку категориядагы даарыгерлер жана мугалимдер өз кесиптерин таштап башка өлкөлөргө иштеп кеткендиктен, алардын саны дагы жылдан жылга азайууда.Эгерде жогоруда аталган маселелерди чечҥҥ боюнча тез аранын ичинде иш-чаралар жасалбаса, анда биз келечекте кээ бир айыл-кыштактарыбызды таптакыр жоготуп алышыбыз ыктымал. Демек Республиканын алыскы аймактарындагы социалдык-экономикалык көйгөйлөрдҥ чечҥҥ биздин жалпыбыздын милдетибиз.Ҥч негизги бөлҥмдөн турган бул магистрдик иштин биринчи бөлҥмҥндө Кыргызстандын жалпы социалдык-экономикалык абалы көрсөтҥлгөн. Алгач Кыргызстан жөнҥндө жалпы маалымат берилген соң, өлкөнҥн реалдуу, социалдык жана тышкы секторлорунун учурдагы абалы жана акыркы беш жыл аралыгында кандай өнҥгҥҥ тенденциясына ээ болондугу талданып каралган.Ал эми экинчи бөлҥмдө болсо, Кыргызстандын 7 облусунун ар бирине кеңири токтолуп, региондордун жана алардын курамына кирген райондордун жалпы мөнҥздөмөлөрҥ берилген. Бул бөлҥмдө негизинен Кыргыз Республикасынын Статистикалык комитетинин берген маалыматтарын колдонуп Кыргызтандын региондорунун акыркы беш жыл аралыгындагы көрсөткҥчтөрҥнҥн негизинде кандай өзгөрҥҥ тенденциясына багыт алгандыгы тууралуу кеңири маалымат берилген. Өзгөчө ар бир облустун социалдык-экономикалык абалы көрсөтҥлҥп, алардын учурдагы көйгөйлҥҥ маселелери каралган.Ҥчҥнчҥ бөлҥмдө алыскы айыл жергелеринде жашап жаткан карапайым калктын муктаждыгын жана учурдагы абалын билҥҥ максатында, аталган илимий изилдөөгө атайын ылайыкталып тҥзҥлҥп, Ысык-Көл облусунун алыскы айыл-жергелеринде жҥргҥзҥлгөн сурамжылоонун натыйжалары көрсөтҥлгөн.Бул жҥргҥзҥлгөн сурамжылоонун эң негизги максаттарынын бири, борбордон алыс жакта жашаган карапайым калктын учурдагы жашоо шарты менен жакындан таанышып, алардын социалдык-экономикалык турмушу кандай деңгээлде болуп жаткандыгын билҥҥ менен бирге учурдагы көйгөйлҥҥ маселелерин алып чыгып карап, анализ жҥргҥзҥҥ жана эң сонунда алыскы айыл-аймактардагы социалдык-экономикалык көйгөйлөрдҥ чечҥҥ боюнча алгачкы сунуштарды киргизҥҥ.

Kırgız Cumhuriyeti'nin kalkınması öncelikle bölgelerin gelişmişlik düzeyine ve özellikle onların kapsamındaki ilçelerin ve kırsal kesimlerin gelişmesine doğrudan bağlıdır. Demek ki, ülkenin gelişmişlik düzeyini yükseltmek için ilk olarak bölgelerin hepsinin beraber rasyonel şekilde kalkınmasın sağlamak gerekir.Günümüzde Kırgızistan'ın uzak kırsal kesimlerinde yaşayan insanların hayat koşulları çok zor olarak kalmaktadır. Bazı yerlerde, temiz içme suyu hala çözülemeyen bir sorun olarak kalmaktadır. Bu sorun tüm kırsal alanlarda akut kalır. Dağların eteklerinde yaşayan nüfus, ağırlıklı olarak, sulama kanallarındaki akar arıtılmamış su kullanır ise, Narın bölgesinin bazı uzak köylerinde günlük kullanım için insanlar her gün 2,5 km uzaklıktan su taşımak zorunda kalıyorlar. Bu ve diğer birçok altyapı sorunları Cumhuriyetimizin tüm uzak köylerinde bugüne kadar çözümlenmemiş olarak kalmaktadır. Ayrıca, sanayi sektörünün ve üretim altyapı eksikliği nedeniyle her geçen gün işsizlik oranı artmaktadır. Birçok büyük sanayi işletmelerinin Çüy bölgesinde yerleşmiş olması nedeniyle, sanayi sektörü ülke içerisinde irrasyonel şekilde dağıtılmıştır. Bu nedenle, diğer bölgelerdeki gençlerin çoğunluğu yeni iş yerin bulma amacında Çüy bölgesine, özellikle Bişkek şehrine gelip toplanmaktadır. Dolayısıyla diğer uzak bölgelerde degradasyon sorunu ortaya çıkmaktadır.Sosyal sektörde ise, çalışanların ücretlerinin düşük olduğu nedeniyle, yüksek kategorili olan öğretmen ve hekimler kendi işin terkedip, yüksek maaşlı iş bulma amacında diğer ülkelere gitmektedirler. Bundan dolayı ülke içerisindeki nitelikli uzmanların sayısı da her yıl azalmaktadır.Eğer yukarıda sıralanan sorunların çözülmesi için acil önlemler alınmazsa, gelecekte bazı kırsal kesimlerimiz kaybolabilir. Demek ki, ülkemizin uzak yörelerindeki sosyo-ekonomik sorunların çözümünde yer almak - hepimizin ortak görevimiz Bu yüksek lisans tezi üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Kırgızistan'ın sosyo-ekonomik durumunun genel açıklamaları sağlanmıştır. Bu bölümde öncelikle Kırgızistan hakkında genel bilgiler verildikten sonra, son 5 yıl içerisinde reel, sosyal ve dış sektörlerinde nasıl bir değişme olduğu gösterilerek mevcut durumun analiz işlemleri yapılmıştır.İkinci bölümde ise, Kırgızistan'ın 7 bölgesinin her birine ait özel bilgiler sunulmuştur. Bu bölümde ağırlıklı olarak Kırgız Cumhuriyetinin Milli İstatistik Komitesinin verilerini kullanarak son 5 yıl içerisindeki tüm bölgelerin sosyo-ekonomik göstergelerindeki değişiklikler ele alınarak analiz yapılmıştır. Özellikle her bir bölgenin bugünki yaşamakta olduğu sosyo-ekonomik problemlerine önem verilmiştir.Üçüncü bölümde Kırgızistan'ın kırsal kesiminde yaşamakta olan sıradan insanların günlük hayat koşullarını ve mevcut ihtiyaçlarını öğrenmek amacında bu bilimsel araştırmaya uygun olarak hazırlanmış anket formu Isık-Göl bölgesinin kırsal kesimlerinde uygulanmıştır ve toplanan ampirik bilgilere göre konsolide analizi yapılıp elde edilen sonuçlar yorumlanmıştır.Bu yürütülen anketin asıl amacı, merkezden uzakta yaşayan sıradan insanların yaşam koşulları ile yüz yüze karşılaşarak onların gerçek sosyo-ekonomik durumu nasıl bir dengede olduğunu yakından öğrenmekle beraber mevcut sorunları ele alıp analiz yapmaktır ve en sonunda uzaktaki kırsal kesimlerin sosyo-ekonomik sorunların çözümü ile ilgili önerileri sunmaktır.