Гуманитардык сабактардагы проблемалык окутуунун педагогикалык жана психологиялыык негиздери

Abstract

Изилдɵɵнүн актуалдуулугу окуучуларды окуу ишмердүүлүгүнө каратамотивдин жогорку деңгээлдеги өнүктүрүүчүүлүгү, окуучулардын таанып-билүүкызыкчылыгын активдештирүүсү, ошондой эле сабактарда проблемалыккырдаалдын негизинде проблеманы чечүү жөндөмдүүлүгүн өстүрүүсү мененаныкталат. Продуктивдүүлүк, ой жүгүртүүдөгү оригиналдуулук, чыгармачылык,проблеманы көрө билүү, ички туюм, акыл көрөңгөсүнүн тездиги, табуучулукжана изденүүчүлүк – мына бул жөндөмдүүлүктөр проблемалык окутуунунөнүктүрүүчү каражаты жана окуучуларга проблеманы чечүүнүн жолдорун,гипотезаны алып чыгууга өбөлгө түзөт десек болот.Изилдөөнүн методдору: Илимий иште изилдөөнүн методдору болуппрактикалык изилдөө ыкмалары ,окутуу процессинде окуучулар мененмугалимдер арасындагы карым-катнаш мамилеси, теоретикалык изилдөөметоддору (усулдук колдонмолордуу талдоо, илимий адабияттарды изилдөө),тарых сабагында окуучулар жана мугалимдер менен бирдикте катышуу жанасабакта алынган маалыматтарга чогуу талкулоо жүргүзүү.Диссертация киришүүдөн, эки бөлүмдөн, корутундудан, колдонулганадабияттардын тизмесинен турат.Киришүүдɵ илимий иштин актуалдуулугу, гипотезасы, предмети, максатыобъектиси, изилдɵɵнүн милдеттери кɵрсɵтүлүп, теориялык жанаметодологиялык негиздери аныкталган.Муну менен бирге илимий иштинпрактикалык жана теориялык манилүүлүгү баяндалган.Илимий иште проблемалык окутуунун теориялык жана дидактикалык,ошондой эле анын психологиялык негизин ачууда эң кɵмɵкчү булак катарыМ.И.Махмутовдун, И.Я.Лернердин, А.М. Матюшкиндин, Н.А.Менчинскаянын,И.А.Ильницкаянын ж.б. эмгектерикызмат кɵрсɵттү. Ошондой эле сабактарда 7проблемалык кырдаалды жаратуу боюнча маалыматтар О.К.Тихомировдун,М.Н.Скаткинанын. И.Я.Лернердин, Г.С.Костюктун ж.б. эмгектеринен алынды.Диссертациянын I бɵлүмүндɵ проблемалык окутуунун илимий-дидактикалык негиздери, анын ичинде теориялык, психологиялык негиздериачылып баяндалды. Окуучулардын таанып-билүү жɵндɵмдүүлүктɵрүн, ойжүгүртүү ишмердүүлүгүн ɵнүктүрүүдɵ проблемалык окутуунунмыйзамченемдүүлүктɵрүнүн маңызы, окутуу ишмердүүлүгүнɵ тийгизгентаасири, окутуунун мектептеги орду, ишке ашыруунун жолдору туурасындамаалымат берилген.Диссертациянын IΙ бɵлүмүндɵ гуманитардык сабактардын ичинен тарыхпредмети тандалып алынып, бул сабактарды проблемалык окутуу методунколдонуп ɵтүү, сабакта проблемалык абалды жаратуу аркылуу окуучулардынчыгармачыл жɵндɵмдүүлүктɵрүн калыптандырууга, ɵз алдынча таанып-билүүишмердүүлүгүн жана коюлган проблеманы ɵз алдынча чече билүү сапатынɵнүктүрүүгɵ багытталган жана максат туткан проблемалык окутуу процессинеэксперимент жүргүзүүгɵ аракет жасалды.Корутундуда даяр билим, даяр нерсе эч убакта окуучуга ийгилик алыпкелбестигинен башталып, адамды тарбиялоо коомдун эң маанилүү маселелериненэкенидиги маалымдалган. Проблемалык окутуу процессининмыйзамченедүүлүктɵрүн окуу процессинде сабаты ɵтүүдɵ колдонуу,окуучулардын ɵз алдынча таанып-билүү жана ой жүгүртүү ишмердүүлүгүнɵнүктүрɵ тургандыгы, ошондой эле окуучунун чыгырмачыл ой жүгүртүүсүнкамсыз кылат. Окутуу процессиндеги ар бир эле окутуу методдору сыяктуупроблемалык окутуунун дагы ɵзүнүн жетишпеген жагы бар, бул окутуу дагыизилдɵɵгɵ алынса, салттык окутуу системасынын кээ бир элементтери мененшайкештирип айкалыштырса, анда проблемалык окутуу процесси ийгиликкежетише алат деген пикирлер баяндалды.Ачкыч сɵздɵр : проблемалык окутуу, проблемалуу кырдаал, проблемалыкабалды жаратуу, проблемалык окутуу методдору, ой жүгүртүү ишмердүүлүгү,изилдɵɵ методу, проблема.

İncelemenin güncelliği öğrencilerin öğrenme özgürlüğünü sağlayan yaratıcılıkyeteneğinin gelişmesi, yaratıcı ve öğrenme faaliyetlerinin oluşması, sorunlu durumlartemelinde yaratıcı olması, sorun ve meselelerdi çözmesiyle koşullanır. Faaliyetinmeçhul tarzını araştırma süreci yaratıcılık unsurudur. Bu faaliyetler – insanın etkililik,özgünlük, düşünmek, mucitlik, sorunu görebilmek, sezgi, hızlı zihinsel yetenek, tahminetebilme yeteneği gibi özelliklerini gösterir. Bu yetenekler, belirli ölçüde sorunöğretimini geliştirir: özel didaktik araçlarıın yardımıyla bu tür öğretim öğrencileristandart olmayan meseleleri çözmek, elde edilen bilgileri mezcetmek, hipotezleri ilerisürmek, problermleri çözme yolunu aramak gibi durumlara atar.İnceleme yöntemleri: İncelemede deneysel inceleme (öğrencilerle ilişki,okutmanlarla görüşme, öğretim sürecinde okutman ile öğrenci ilişkileri), teorikinceleme yöntemleri (bilimsel edebiyatları ve okul programlarını inceleme), kullanılmış,Tarih derslerine katılmış ve kaynakları analize edilmiştir.Tez Giriş Bölümü, Birinci ve İkinci Bölüm, Özet ve Kullanılan KaynaklarListesi bölümünden oluşmaktadır. Özet bölümünde incelemenin güncelliği, onun amacı,hipotezler, çalışmanın hedefi kanıtlanır, inceleme konusu belirlenir, teorik ve metodikesasları ispatlanır. Bunlarla beraber, yenilik ve pratik bilgliler inceleme yöntemlerigösterilmiştir.Tezde sorun öğretiminin teorik, didaktik ve psikolojik esaslarını açıklamak içinkaynak olarak M.İ. Mahmutov, İ.Y. Lerner, A.M. Matyuşkin, N.A. Mençinskaya, İ.A.İlnitskaya, O.K. Tihomirov, M.N. Skatkina gibi bilim adamlarının çalışmalarıkullanılmıştır. 9Tezin Birinci bölümünde, sorun öğretimin bilimsel didaktik temelleri ve bu türöğretimin psikolojik esası açıklanmıştır. Öğrencinin öğrenme yeteneği ve düşünürfaaliyetini geliştirmek için sorunlu öğrenimin yasallık özü, onun öğrenim faaliyetinegetiren tesiri, öğrenimdeki yeri, onun gerçekleştirilebileceği yollar gösterilmiştir.Tezin İkinci bölümünde, inceleme için Tarih dersi seçilip alınmıştır, Tarihdersinde sorun öğretimi metodu kullanılmış, bu derste sorunlu durumu oluşturmaya veaynı zamanda öğrencilerin yaratısılık yeteneğini ve öğrenme özgürlüğünübiçimlendirme denemesi yapılmıştır. Bunlarla beraber öğrencilere, verilen soruna kendibaşına çözüm bulma bilgilerini ortaya çıkarma ve sorun öğrenme süreci üzerindedeneme yapma görevi verilmiştir.İncelemenin Özet bölümünde, hazır bilgiler öğrenciye istenilen derecedekitesirli sonuçlar getirmeyeceği ile ilgili bilgiler verilmiştir. İnsanın eğitimine onuntoplumdaki yerine özel önem verilmektedir. Ders sırasında kullanılan sorun öğretimiyasallıklarının sonuçları verilmektedir. Belli olduğu gibi bu yöntem öğrencilerinöğrenme özgünlüğünü ve düşünme faaliyetinin gelişmesini sağlar ve bunların yanısırayaratıcı kavrama yetkinliğini etkiler. Sorun öğretimi yöntemi de diğer metodlar gibieksiklere sahiptir, dersi inceleme ve geleneksel öğretim sistemin belli bir unsurlarıylamaharetle birleştirildiğinde önemli sonuçlara ulaşılabilir.Anahtar kelime - sorun öğretimi, sorunlu durum, sorunlu durum oluşturmak,sorun öğretim yöntemleri, entelektüel faaliyeti, inceleme yöntemi, problem.