Cengiz Aytmatov hakkında Kırgızistan ve Türkiye'de yapılan araştırmalar üzerine bir değerlendirme

Abstract

Dünyaca ünlü Kırgız yazar Cengiz Aytmatov üzerine Türkiye'de ve Kırgızistan'da günümüze kadar birçok çalışma yapılmış, eserleri ve genel olarak romancılığı hakkında çeşitli inceleme ve eleştiri yazıları yazılmıştır. Bu çalışmada, ünlü yazar Aytmatov'un, Kırgızistan'da yaşayan ve yetişen yazarlar, eleştirmenler tarafından algılanışı incelenirken, coğrafî olarak uzaktan bakabilen Türk edebiyatçıları ve bilim adamlarının eserlerde anlatılanlara hangi yönlerden yaklaştıkları ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda, yazarın `Beyaz Gemi` ve `Elveda Gülsarı` isimli romanları hakkında yapılan araştırmalar toplanmıştır.Tezin `Giriş` kısmında, Aytmatov'un Türkiye'de ve Kırgızistan'da algılanışı, yazarın eserlerinde hangi konulara değindiği, hangi evrensel meselelere dikkat çektiği üzerinde durulmuştur. Birinci bölüm `Beyaz Gemi Romanı Hakkında Türkiye'de ve Kırgızistan'da Yapılan Araştırmalar` adını taşımaktadır. Bu bölümde `Beyaz Gemi` isimli eserle ilgili olarak Türk ve Kırgız araştırmacıların yazdıkları makalelerin, kitapların, inceleme yazılarının özetleri verilmiştir. Tezin ikinci bölümü `Elveda Gülsarı Romanı Hakkında Türkiye'de ve Kırgızistan'da Yapılan Araştırmalar` adını taşımaktadır. Bu kısımda da Kırgız ve Türk araştırmacıların bu romanla ilgili yaptıkları çeşitli araştırmaların özetleri verilmiştir. `Sonuç` kısmında ise, Kırgızistanlı ve Türkiyeli araştırmacıların Aytmatov'u ve onun eserlerini ele alırlarken, siyasî, kültürel ve coğrafî etkenlerin bunda ne derece etkili olduğu sorgulanmaktadır.Anahtar Sözcükler: Aytmatov, Beyaz Gemi, Elveda Gülsarı, Kırgız edebiyatı

Дөйнөгө таанымал болгон кыргыз жазуучусу Чыңгыз Айтматов боюнча Түркияда жана Кыргызстанда азыркы күнгө чейин көп изилдөөлөр жүргүзүлгөн, чыгармалары жана жазуучулук чеберчилиги жөнүндө ар түрдүү сын-пикирлер айтылган. Бул иште белгилүү жазуучу Айтматовдун Кыргызстанда жашаган жазуучулар жана сынчылар тарабынан кандай кабыл алынгандыгы изилденип, ошону менен бирге Түрк адабиятчылары жана илимпоздорунун жазуучунун чыгармаларына карата көз караштары анализге алынды. Ушул максатта жазуучунун `Ак кеме` жана `Гүлсарат` повесттери жөнүндөгү изилдөөлөр иликтөөбүздүн объектиси болду.Диссертациянын `Киришүү` бөлүмүндө Айтматовдун Түркияда жана Кыргызстанда кабыл алынышы, чыгармаларында кайсы темаларга көңүл бургандыгы, кайсы глобалдуу маселелерди чагылдырганы жөнүндө сөз кылынды. Биринчи бөлүм `Ак кеме` повести боюнча Түркия жана Кыргызстандагы изилдөөлөр` деп аталат. Бул бөлүмдө `Ак кеме` повести жөнүндө Түркиялык жана Кыргызстандык изилдөөчүлөр жазган макалаларга жана илимий эмгектерге анализ жасалды. Диссертациянын экинчи бөлүмү болсо `Гүлсарат` повести боюнча Түркия жана Кыргызстандагы изилдөөлөр` деп аталды. Бул бөлүмдө да, бул повесттер тууралуу кыргыз жана түрк изилдөөчүлөр изилдөөлөрү жалпыланып алардын талдоолору иликтенди. `Жыйынтык` бөлүмүндө Кыргызстандык жана Түркиялык илимпоздордун Айтматовду жана анын чыгармаларын изилдөөдө, саясий, маданий жана географиялык факторлордун таасирлери болгондугу белгиленди.Ачкыч сөздөр: Чыңгыз Айтматов, Ак кеме, Гүлсарат, Кыргыз адабыяты