Tahakküm ve direniş stratejilerinin kuruluş alanı olarak medya [TV tartışma programlarında `diyalog etiği` açısından bir inceleme

Abstract

İktidar pratiğinin en somut görünümü olan tahakküm-direniş ikiliğini 'diyalog etiği' zemininde irdelemeyi hedefleyen bu çalışma, televizyon tartışma programlarının birer metin olarak analizine ve bu bağlamda kamuoyu inşacıları olarak işlev gören entelektüellerin söylemsel stratejilerine odaklanmıştır. Medya söyleminde 'öteki' konumundakinin nasıl marjinalleştirildiğinin ve hangi stratejilerle susturulduğunun saptanması, günümüz Türkiye'sindeki mevcut ideolojik sınırları görebilmek için önem taşır. Dolayısıyla bu çalışma, hem entelektüelin bilgi işçisi olarak üstlendiği kamusal sorumluluğu hem de düşünceyi hapseden kutuplaşmaları/çatışmaları mercek altına almaktadır. Bu bağlamda öncelikle 'tahakküm' ve 'direniş' kavramlarına ilişkin farklı kuramsal açılımlar sunulmaktadır. Daha sonra sosyal gerçeklikler ve iktidar ilişkileri ile diyalektik bir ilişki (söylemin gerçekliği kuran ve de temsil eden bir pratik olması) içinde olan söylemin rolü üzerinde durulmaktadır. Söylemin denetlenmesi ile zihinsel işleyişin denetlenmesi arasındaki doğrusal ilişkiyi de içeren bu girişim, tahakkümün eleştirisini iletişimin/diyaloğun özgürleşimi dolayımında yapan yaklaşımları referans alarak, 'öteki'ne yönelik sorumluluğa verimli bir zemin oluşturan 'diyalog etiği'ni tartışmakta ve bu açılımı çoğulcu bir medya ortamının yol göstericisi olarak sunmaktadır. Bu noktada 'diyalog etiği' hem konuşmacı ilesöylediği şey arasındaki ilişkiye hem de konuşmacılar arasındaki ilişkiye göndermeyapmaktadır.Son olarak da, söylemin eylem yöneliminden hareketle saptanan söylemgruplarının ('egemen/baskın', 'çekinik/baskılanan' ve 'müzakereci' söylem) aitolduğu argümanlar, retorik duruşlar ve stratejiler analiz edilmektedir. Dilkullanımında, dil çeşitlemelerinde ve üsluplarında tahakkümün ve direnişin aldığısöylemsel stratejiler, egemen/baskın görüşün kendini nasıl kurduğunu, 'öteki'ni nasılsusturduğunu ve 'öteki'nin kendi mümkün eylem alanını nasıl genişletebildiğinianlamak açısından ayırt edicidir. Böylelikle hangi düşünme biçimlerinin tahakkümkurmaya yöneldiği ve bu eylemlerin rasyonel/meşru bir haklılığa nasıldönüştürüldüğü; diğer taraftan hangi düşünme biçimlerinin diyalojik bir zihinsel akışiçin belirleyici olduğu bulgulanabilmektedir.Anahtar Sözcükler: Medya, Televizyon, Tartışma Programları, Söylem, Tahakküm,Direniş, Diyalog Etiği, Öteki

Бийликтин эң конкреттүү көрүнүшү болгон үстөмдүк кылуу жанакаршылык көрcөтүү мамилелерин «диалог этикасынын» негизинде иликтөөнүмаксат кылган бул диссертациялык иш, телеберүүдөгү дебат программаларынбир текст катары анализдөөгө жана коомдук пикирдин түзүүчүлөрү катарыфункция аткарган интеллектуалдардын дискурстук стратегияларына басымжасайт. Масс медиада «башка» позициясындагыны экинчи планга коюунунжана аны сүйлөттүрбөөнүн кайсы стратегиялар аркылуу ишке ашканынаныктоо азыркы Түркиядагы идеологиялык чектерди көрөбилүүдө чоң маанигеээ. Ошондуктан бул диссертациялык иштин көңүл чордонунда интелектуалдынбилим кызматкери катары алган коомдук жоопкерчилиги жана ой жүгүртүүнүчектеген бөлүнүүлөр/тирешүүлөр турат. Мында «үстөмдүк» жана «каршылыккөрcөтүү» түшүнүктөрүнө байланыштуу ар кандай теориялык табылгаларберилет. Коомдук чындыктар жана бийлик мамилелери менен диалектикалыкбайланышта болгон (дискурстун чындыкты курган жана аны чагылдырган бирпрактика болушу) дискурстун ролуна да токтолобуз. Дискурсту текшерүүменен акыл-эс иш-аракетин текшерүүнүн ортосундагы байланышты изилдөөменен бирге эле коммуникациянын/диалогдун эркиндикке ээ болушунунтегерегинде үстөмдүктү критикалап, «башкага» байланыштуу жоопкерчиликкепайдалуу негиз түзгөн «диалог этикасы» талкууланат жана бул табылганы масс ivмедиа майданында жол көрсөткүч катары таанытат. Диалог этикасы сүйлөөчүменен анын сүйлөгөндөрүнүн ортосундагы байланышты да, сүйлөөчүлөрдүнортосундагы өз ара байланышты да камтыйт.Акыркы бөлүктө дискурстун багытына ылайык аныкталган дискурстунгруппаларына (доминант/үстөмдүк, пассивдүү жана компромисстик) тийиштүүаргументтер, риторикалар жана стратегиялар анализделет. Тилдинколдонулушунда жана тилдин стилдеринде үстөмдүк кылуу жана каршылыккөрcөтүү стратегиялары, доминант/үстөмдүк пикирди түзүү жана анын«башканы» сүйлөтпөй кою жолдорун, «башканын» өз ишмердүүлүк майданынкандайча кеңейткенин түшүнүү жагынан айырмалоочу мүнөзгө ээ. Ошентипкайсы дискурс формаларынын үстөмдүк кылууга жөндөмдүү экенин жана булдискурс формаларынын рационалдуу/мыйзамдуу укукка кандайча айланганын,экинчи тараптан кайсы дискурс формаларынын диалогдук акыл-эс агымынжөнгө салганын аныктоого болот.Ачкыч сөздөр: масс медиа, телеберүү, дебат программалары, дискурс,үстөмдүк, каршылык көрcөтүү, диалог этикасы, башка/the other.