Kırgızca-Türkçe çevirideki fiilin gramer kategorileri (Cengiz Aytmatov'un kıyamat romanı üzerine)

Abstract

Bu çalışmada Kırgızca ve Türkçedeki fiil çekimleri, Cengiz Aytmatov'un Kıyamatromanını örneğinde ele alındı. Fiil çekimlerinin iki dil arasındaki benzerlikleri vefarklılıkları ortaya kondu. Çalışmada karşılaştırma metodu uygulandı.Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde fiil, kip, zaman, şahıs gibitemel terimler hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde haber kipleri, üçüncü bölümdedilek kipleri, dördüncü bölümde ise birleşik kipler incelenmiştir.Kipler incelenirken ilk olarak Kırgızca zaman verildi, bu zamanla ilgili çekimlerinolumlu, olumsuz biçimleri tablolar halinde gösterildi. Daha sonra Kırgızca'daki zamanıkarşılayan Türkçe zaman verildi, yine aynı şekilde bu zamana ait olumlu, olumsuzbiçimleri tablolar şeklinde gösterildi. Bu çeviride her iki dil karşılıklı sayfalardabulunmaktadır. Bu anlamda bu çeviri iki dil üzerine yapılacak canlı bir örnektir. İkidilin birbirini zaman olarak karşılama düzeyi örneklerden hareketle incelendi. Bazıyerlerde çeviri ile ilgili önerilerde bulunuldu. Değerlendirme bölümleriyle her iki vidildeki zaman hem şekil hem anlam bakımından karşılaştırıldı. Eserden alınan farklıörnekler incelendi.S o n uç bölümünde ise iki dildeki zamanlar ve fiil çekimleri yönünde geneldeğerlendirmeler yapıldı.Anahtar Sözcükler: Fiil, kip, zaman, çekim, haber kipi, dilek kipi, birleşik zaman

Бул магистрдик диссертацияда кыргыз жана түрк тилиндеги этиштинграмматикалык категорияларынын которулушун иликтөөдө Чыңгыз Айтматовдун«Кыямат» аттуу романынан мисалдар алынды. Мында эки тилдин ортосундагыокшоштуктар менен айырмачылыктар белгиленди. Изилдөөдө салыштырма методколдонулду. Эки элдин ортосундагы тыгыз байланыштар бүгүнкү күндө булизилдөөлөрдү талап кылат. Айрыкча, кыргыз-түрк тилиндеги котормолор биртилден экинчи тилге которулган китептер, фильмдер жана сериалдар мененкеңири жайылууда. Биздин изилдөөбүз мына ушул тармактагы кемчиликтергекарата жооп табуу максатында жүргүзүлдү.Изилдөө иши 4 бөлүмдөн турат. Биринчи бөлүмдө этиш, ыңгай, чак, жаксыяктуу негизги терминдер тууралуу маалымат берилди. Экинчи бөлүмдө чаккатегориясы, ал эми үчүнчү бөлүмдө ыңгай категориясы, төртүнчү бөлүмдөтатаалчактар иликтөөгө алынды. viiiИзилдөөдө алгач кыргыз тилиндеги чак категориясы берилип, бул чактаргабайланыштуу уланды мүчөлөрдүн оң жана терс, ошондой эле суроолууформалары таблица түрүндө көрсөтүлүп, ушул эле система менен түрк тилиндегичактар да таблица түрүндө берилди. Эки тилдеги чактар Недаметтин Бонжукчутарабынан түрк тилине которулган Ч.Айтматовдун «Кыямат» романынан алынганмисалдар аркылуу берилди. Бул котормодо эки тилди жанаша беттежайгаштырган. Мындай которуу бир тилден экинчи тилге эң туура которуунунбирден бир мисалы боло алат. Мында эки тилдеги мисалдар салыштырылыпизилдөөгө алынды. Айрым жерлеринде котормо менен байланыштуу сунуштарберилди. Жыйынтыгында кош тилдеги чактар түзүлүшү жагынан да, мааниликжактан да салыштырылып, анализ жүргүзүлдү.Корутундуда кыргыз-түрк тилиндеги чактар, этиштин жакталышытууралуу жалпы жыйынтык берилип, кыргыз тилинде чакты билдирүүчүформалар түрк тилине салыштырмалуу көбүрөөк колдонулары белгилүү болду.Бул изилдөөбүз кыргыз жана түрк тили боюнча иликтөө жүргүзүүчүлөргөпайдасы тиет деп ишенебиз.Түйүндүү сөздөр: этиш, ыңгай, чак, уланды мүчө, ниет ыңгай, татаал чак