Orta Asya toplumlarında inanca yönelik değer yapılanması Kırgız-Uygur toplumları karşılaştırmalı örnek çalışması

Abstract

Çağlar içerisinde zengin bir tarih ve kültürü kendinde barındırmakta olan Orta Asyatopluluklarında karşılaştığımız olgular çok yönlü gözükmektedir. Tarih boyunca insanlar çeşitlitoplumlar oluşturmuşlar, kültür ve medeniyetler meydana getirmişler, zaman içinde ortak bir tarihimirasa sahip olmuşlar, belli bir dini inancı benimsemişler ve kendilerine özgü bir ahlak ve değerlersistemi oluşturmuşlardır. Sosyal hayatta da eski Türk yaşantılarının izlerine sıkça rastlanılmaktadır.Aynı zamanda eski yaşantı izleri toplumun değer yapısını da etkilemektedir.Türk coğrafyasında sosyal yapı ve kültürel değerler açısından son yüzyıl içinde hızlı birdeğişim ve gelişim süreci yaşanmaktadır. Kırgızistan ve Sincan Uygur Özerk Bölgesi bu bakımdanaraştırılmaya değer bir alan oluşturmaktadır. Bu çalışmada da genelinde Orta Asya topluluklarınıninanç yapıları, özelinde de Kırgız ve Uygur toplumlarının Tanrı ve yaşam (doğum/düğün/ölüm)olgularına yönelik ritüeller ele alınmıştır. Söz konusu olgulara ilişkin geliştirilmiş bulunulanritüellerde saptanan inanca yönelik pratikler üzerinden nitel yöntemle değer araştırmasınagidilmiştir. Böylelikle iki toplumun değer algısına yönelik bir inceleme ortaya konulmayaçalışılmıştır. Tezin amacı, iki toplumun inanca yönelik değer yapısındaki benzerlik ve farklılıklarıortaya koyarak bu iki toplumun değer algısının analizine katkı sağlamaktır.Anahtar Sözcüklerİnanç, Ritüel, Değer, Kült, Orta Asya, Kırgız Toplumu, Uygur Toplumu

Бир топ кылымдар ичинде бай тарыхка жана маданиятка ээ болгон Орто Азия коомдорундагыкөрүнүштөр ар түрдүү көрүнөт. Тарых боюнча адамдар түрдүү коомдорду, цивилизация жанамаданияттарды жаратышты. Убакыт ичинде орток тарыхый мураска ээ болушуп, белгилүү бир динийишенимди, этикалык нормаларды жана баалуулук системин пайда кылышты. Учурдагы түрктөрдүнсоциалдык жашоосунан да эски түрк жашоосунун издерин кездештирүүгө болот. Ошол эле учурдабайыркы турмуштун издери коомдун баалуулук түзүлүшүнө да өз таасирин тийгизип келет.Түрк дүйнөсүндө социалдык түзүлүш жана маданият баалуулуктар жаатында акыркы 100жыл ичинде тездик менен жүргөн өзгөрүү жана өнүгүү процесси болууда. Ушул жаатта Кыргызстанжана Синжан Уйгур Өзерк Автономиялык Облусу изилденүүгө кызыктуу мейкиндикти түзөт.Изилдөөдө жалпысынан Орто Азия коомдорунун ишеним түзүлүшү, айрыкча Кыргыз жана Уйгуркоомдорунун кудай жана жашоо (төрөлүү, үйлөнүү, өлүү) көрүнүштөрүнө багытталган ритуалдаркаралды. Сөз болуп жаткан көрүнүштөргө байланыштуу өнүккөн деп табылган ритуалдарганегизделген практикалар диалектикалык жол менен баалуулук изилдөөсүнө алынды. Мына ушинтипкоомдун баалуулук кабыл алуусуна багытталган изилдөө белгиленип, иштелип чыкты.Диссертациянын максаты-эки коомдун ишенимге багытталган баалуулук түзүлүшүндөгү окшоштукжана айырмачылыктарды белгилөө менен бирге, эки коомдун баалуулук кабыл алуусунун анализинесалым кошуу болуп эсептелинет.Ачкыч сөздөр:Ишеним, Ритуал, Баалуулук, Культ, Орто Азия, Кыргыз коому, Уйгур коому