Кыргызстандын тышкы соодасынын структуралык анализи: (1991-2013-ж)

Abstract

Советтер Союзунун таркашы менен эгемендүүлүккө жеткен Кыргызстанэки жана көп тараптуу тышкы экономикалык байланыштарды чыңдоо жаатындаолуттуу реформаларды жүргүзүп келген. Өзгөчө глобализация доорундаөлкөлөрдүн ортосундагы соода алакаларынын эбегейсиз зор масштабка жеткенимаалым. Тилекке каршы, өлкө экономикасынын 23 жылдын ичинде тышкы соодажаатында зор ийгиликтерди багындыра албагандыгы көрүлүүдө. Жылдан жылгаөлкө экономикасынын импорттон көз карандылыгынын жогорулагандыгы, ал эмиэкспортто болсо кайра иштетүү деңгээли төмөн болгон сырьелук жана аратоварлардын үлүшүнүн жогорку деңгээлде болушу тышкы сооданынструктуралык өзгөчөлүгүн комплекстүү жана ар тараптуу изилдөөнү жанаалынган жыйынтыктарга таянып соода саясатын эффективдүү жүргүзүүнүнмеханизмдерин иштеп чыгуу иш-чарасын алдыңкы планга чыгарууда.Ошондуктан бул диссертациялык изилдөөнүн максаты—Кыргызстандынэгемендүүлүк жылдарындагы тышкы соодасынын динамикасын, тенденцияларынжана структуралык өзгөчөлүгүн анализдөө жана эл аралык алмашуудагы негизгижетишкендиктери жана кемчиликтерине токтолуу аркылуу, тышкы соодасаясатын эффективдүү жүргүзүү механизмдерин ортого коюу болмокчу. Илимийизилдөөнүн теоретикалык-методологиялык базасын улуттук жана чет элдикэкономист илимпоздордун эмгектеринде чагылдырылган тышкы соодажаатындагы концептуалдык изилдөөлөр түздү.Максатка ылайык диссертациялык иштин биринчи бөлүмүндө тышкысоода түшүнүгү, тышкы соода теорияларынын эволюциялык өнүгүүсү жана соодабалансы концепциясынын теоретикалык жана эмпирикалык анализи орун алды.Экинчи бөлүмдө Кыргызстандын тышкы соодасынын динамикасы, тенденциясыжана структуралык өзгөчөлүгү изилдөөгө алынды. Үчүнчү бөлүмдө болсо,тышкы сооданын стуктуралык өзгөчөлүгүнө эконометрикалык анализ жасалды.Ачкыч сөздөр: Тышкы соода, экспорт, импорт, соода балансы.

Soviyetler Birliğinin dağılmasıyle bağımsızlığına kavuşan Kırgızistan iki ve çoktaraflı dış ekonomik ilişkileri geliştirmeye yönelik önemli reformları hayata geçirmeyebaşlamıştır. İçinde bulunduğumuz küreselleşme çağında ülkeler arasındaki dış ticaretinhacmi artmakta olduğu görülmektedir.Ancak ülke ekonomisinin 23 yıllık dönem içinde dış ticarette başarılı olamadığıbilinmektedir. Günümüzde ekonominin ithalata bağımlılığının artmakta olması,ihracatın ara ve hammadde yoğun nitelik taşıması, dış ticaretin yapısal analizininyapılmasını ve elde edilen bulgular ışığında ticaret politikasının etkin bir biçimdeyürütülmesini ön plana çıkarmaktadır.Dolayısıyla tezin amacı bağımsızlık sonrası Kırgızistan dış ticaretinin yapısalanalizini ve dış ticaretteki üstün ve zayıf yönlerini ele alarak ticaret politikasınıetkinleştirmenin yollarını araştırmaktır.Bu amaç doğrultusunda çalışmanın birinci bölümünde dış ticaret kavramı, dışticaret kuramları ve ticaret dengesinin belirleyicileri teorik ve ampirik açıdan elealınmıştır.Tezin ikinci kısmında ülke ekonomisinin dış ticaret dinamiği ve yapısalözellikleri üzerinde durulmuştur.Son bölümde ise dış ticaretin ekonometrik analizi yer almıştır. Ampirikuygulamada KC İstatistik Komitesi ve Merkez Bankası verilerinden yararlanılmıştır.Çalışma elde edilen bulgular ışığında ticaret politikasını etkinleştirmede üzerindedurulması gereken hususların yer aldığı sonuç kısmıyla tamamlanmaktadır.Anahtar kelimeler: Dış ticaret, ihracat, ithalat, ticaret dengesi