Sosyal devrim süreçlerinde sosyal medyanın rolü: 2014 Ukrayna olayları örneğinde

Abstract

Bu çalışmada sosyal medyanın ve sosyal devrimin kavrayışlarının açıklanması,kamuoyunun manipülasyonunun teknolojilerinin incelenmesi ve iletişim sürecindekiteknolojileri olarak sosyal medyaların özelliklerinin araştırılması çalışılmıştır. Tezin temelamacı, uygulamalı araştırma aracılığıyla sosyal medyanın kamuoyunun oluşturulmasındakirolünün ve bu araçların Ukrayna'da gerçekleşen sosyal ve siyasi protestolarda ve Rusya'yakarşı bilgi savaşının sürdürülmesinde kullanımı olarak belirlenerek ulaşılmaya yön almıştır.Tez çalışması, teori ve uygulama olmak üzere bölümden oluşmaktadır. Tezin teorikbölümünlerde kamuoyunu yönetme yöntemleri hakkındaki literatür çalışmaları,karşılaştırmalı analize tabi tutulmuştur. Bu bölümlerde bilimsel araştırmalar ve teorilerkaynak olarak kullanarak sosyal medya, bilgi savaşı, toplumun yanıltılması, sosyal devrimgibi terimlerin tanımları yapılacak ve 'renkli devrim' fenomeninde çözülme gayretiincelenmiştir. Ayrıca örnek olarak sosyal medyanın (Facebook) analizi yapılmıştır.Tezin uygulama bölümünde ise Ukrayna'da 2014 yılında belirli bir dönemde (17Şubat - 17 Mart) ortaya çıkan olaylar sırasında Facebook'ta yayınlanan medya metinlerininve bu olaylarla ilgili aktarılan fikir ve yorumların analizi yapılmıştır. Bu döneminde'Facebook' sitesinin 'Korrespondent', 'Forbes', 'Segodnya.ua', 'Ukrpravda' ve 'Facenews'sayfalarında yayınlanan 806'yi aşkın haber ve köşe yazılarında ulaştırılmak istenen medyamesajlarınınbilişsel, sosyal, siyasal ve kültürel algılama yapısı, Teun A. Van Dijk'inyöntemi aracılığıyla analiz edilmiştir. Gruplarda ve topluluklarda ('Bilgi Direnci','Harkov', 'Creameansos', 'Holuyev Yönetimi için Utanç Duvarı') yayınlanan haberler,mesajlar ve yorumlar aynı metotla 17.02-17.03 tarihlerde analiz edilmiştir.Böylece söz sahiplerinin (yani konuşmacıların) mesajlarında kastettikleri 'satırarası' yani gizli anlamlar, düşünceler ve ideolojiler belirlenmiştir. Rusya karşıtı, savaşkarşıtı, yeni yönetim karşıtı, eski yönetim karşıtı, yeni yönetim yanlısı, Rusya'ya eklenme,Putin'e karşı, 'Maydan' yanlısı, 'Maydan' karşıtı, referandum karşıtı ve Rusya'ya savaşeylemlerinin yanlısı gibi medya-mesajları tespit edilmiştir. Bu analiz, insanların net olanajitasyon ve provokasyon düşünce ve mesajların dışında bağımsız ve objektif bir bilgi yayının olduğu kabul edilen haberler aracılığıyla uygulanan manipülasyonla karşıladıklarınıgöstermiştir.Sosyal medyada kurulan grupların ve diğer ilgili toplulukların, sahte sıradankullanıcıların düşünceleriyle insanların fikirlerini manipüle ederek ve böylece toplumunzihniyetini gizlice etkileyerek haber sunma fonksiyonun dışında daha çok ajitasyonniteliğini taşıdıkları tespit edilmiştir. Bu olgu, gruplardaki yayınlarında belirlenen medyamesajların ajitasyon yönünün ve kitlesel medyanın haber sayfalarındaki bulunan medyamesajların ajitasyon yönünün özdeşliğiyle doğrulanmıştır. Bu sayede iki sonucavarılabilmektedir. Birinci netice olarak, toplumun fikrinin bağımsız kitlesel medyanındüşünceleriyle özdeştirilmekte ve böylece söz konusu olan politikanın etkili olduğu ifadeedilmektedir. İkinci sonuç ise, toplumun fikrinin katıldıkları grubun veya topluluğunüyeleri tarafından 'içinden' oluşturulduğunu göstermektedir.Elde edilen sonuçlara göre, internet kullanıcılarının, yeni ve eski yönetimlere,Rusya'ya ve Putinin politikasına karşı olumsuz ve agresif davranışları, ve ayrıca AB veABD'nin kitle iletişim araçlarına karşı pozisyonları belirlenmiştir.Propaganda olgusunun mevcudiyetinin belirlenmesi amacıyla İnternetteki habersayfası 'Korrespondent', Robert Cole metodolojisine göre kontent analizine (burada: içerikanalizi) tabi tutulmuştur. Yayınların analizi sırasında kitlesel medyada en çok kullanılanpropaganda yöntemleri belirlenmiştir. 'Maydan'da gerçekleşen olaylar ile sosyal medyakullanıcılarının arasındaki ilişkinin belirlenmesi için Facebook sosyal ağında 17.02.2014-17.03.2014 tarihler arası yayınlanan mesajlar, eklentiler ve haberler, nicel analizaracılığıyla incelenmiştir.Hemen ardından bu analizin sonucunda elde edilen bilgiler ve Ukrayna'dakigerçekleşen olayların kronolojisi, tarihe göre karşılaştırmalı analize tabi tutulmuştur.Haberlerin ve yayınların nicel analizinin, kitlesel medyanın kullanıcılarının ve grupların vetoplulukların üyelerinin aktiflik göstergelerinin, bu aktiflik göstergelerin ve Ukrayna'dakisiyasi ve sosyal durumunun kronolojisinin karşılaştırmalı analizinin sonuçlarına göreülkenin sosyal ve siyasi durumunun, medya mesajlarda aktif bir şekilde yansıtılmaktadır.Ayrıca toplumun, bilgilendirmek ve yorum yapmak amaçlarıyla sosyal ağlardakikaynaklardan yararlandığı belirlenmiştir. Bu durumun, ülkedeki sosyal ve siyasi gerginliğinarttığı dönemlerde internet kullanıcılarının aktifliğinin de arttığından kaynaklandığıdüşünülmektedir. Ancak doğru orantılı ilişki, kullanıcıların aktifliğinin eğilimi hafta sonuve bayram günlerinde sosyal gerginliği devam etmesine rağmen düştüğü için tespitedilmemiştir. Mevcut verilerin analizinin sonucunda sosyal medyanın halkın sosyalaktifliğine dolaylı bir etki yarattığı, sosyal ağın kamuoyunun oluşturulmasına ise doğrudanbir etki yarattığı tespit edilmiştir. Ayrıca uygulama bölümünün sonunda Facebookkullanıcılarına yapılan anketin sonuçları analiz edilmiştir. Bu anket sonuçlarına göre sosyalmedyanın, belirli internet sitesini kullanan insanların düşüncelerini ve hareketlerini neyönde ve ne boyutlarda etkilediği belirlenmiştir.Yukarıda bahsedilen bütün analizlerin ve sosyal anketin sonuçlarına göre sosyalağların, sosyal devrim olarak nitelendirilen olayların sırasında ortaya çıkan siyasi ve sosyalgergin durumlarına yönelik kamu tepkisinin provokasyon edilmesi için kullanıldığı tespitedilmiştir. Bunun yanında sosyal medyanın rolü, olayların haberlerde yansıtılması ve toplumun sosyal ve siyasi süreçlerine karşı davranışlarının ajitasyon ve manipüleişlemleriyle belirlenmesi olarak saptanmıştır.Anahtar Kelimeler: sosyal medya, enformasyon savaşı, Facebook, toplumsal kaos, sosyaldevrim, toplumun yanıltılmas.

Ушул жумушта социалдык төңкөрүш, социалдык медиа түшүнүптөрүн ачыпберүү аракети, коомдук аң-сезимде көз жазгыруга (манипуляция) дуушар кылуутехнологиясын жана социалдык медианын өзгөчөлүгүп (коммунитативдик)байланыш жараянындагы ыкма катары көрсөтү каралды. Украинадагы Россиягакаршы маалымат согушунун жүрүшүндө коондук көз карашты калыптандыруугасоциалдык медианын ээлеген орду жана аны социалдык, саяси каршылыктардычаагылдырууда колдонулушун иш жүзүндө эзилдөөгө аракет корулду.Бул жумуш теориялык жана практикалык бөлүктөрдөн турат. Теориялыкбөлүгүндө социалдык медиа, маалымат согушу, социалдык төңкөрүш, ошондой эле(түстүү төнкқрүш) көрүлүшү сыяктуу түшүнүктөр ачылат. Ошону менен катарФейсбук социалдык торчосун изилдөоө анда маалыматтарды таратууну уюштурууусулу жана ыкмалары каралган. Аталган жумуштун практикалык бөлүгүндө 17.02ден 17.03 14 убагында Фейсбук социалдык торчосундагы маалымат беттеринде аркандай топтор, уюшулган берикмелер жарыялаган билдирүүлөрдү изилдөө контенткөрсөтүлгөн.Фейсбук 'Korrespondent', 'Ukrpravda', 'Forbes' 'Segodnya.ua' бетеринде 17.02– 17.03.14 убагында жарыяланган медиа билдирүүнүн 806 жанылыктары мененмакалалары конгитивдик социалдык, саяяси жана маданият котекстти, ван Дейктинусулунун жардамы менен изилденди. Авторлордун жашыруун маанидеги ойлору,идеялары аныкталды. Андан тышкары төмөндөгүдөй медиа- билдирүүлөр: Россиягакаршы, согушка каршы, жаңы бийликке каршы, эски бийликке каршы, жаңыбийликти жактаган, Россияга кошуулуну кубаттаган, Путиндин керт башына каршымайданды колдогон, майданга каршы, референдумга каршы, Россия каршы согуштужактаган жана башка. ММКларда айрым репортаж, макала жазган авторлор, аңизилди адаштыруунун түрдүү ыкмалрын колдонуп, коомндук көоз караштыкалыптандырып жаткандары, медиа билдирүүлөрдүн көрсөчкүчтөрү ММКадагыдай, жана топтордун, уюшулган бирикмелердин билдирүүлөрү да кадыресе адамдаржазып жаткандай көрүлүшү- изилдөөлөрдқ ачык көрүндү.Жарыяланган билдирүүлөргө, жанылыктарга кошумча ой-пикерлер да өзүнчөизилденди. Изилденген бардык 56 380 ой-пикерлердин баардыгы терс экенинбелгилей кетүү зарыл. Жаңы жана эски бийликке, Россияга жана Путиндинсаясатына евросоюзга, АКШыга жана ММКларга караманча каршы көзкараштагылар арбын экенин изилдөөнүн жыйынтыгы көрсөттү.Майдандагы абалдын курчушу карама-каршылыктардын куч алуусуна жанамаалымат торчосун пайдалануучулардын ортосунда байланыш бар экендиги көрүнүптурат. Демек, коомдук пикир бул тегеректеги баардык окуяларга каршы экен депбелгилесе болот. 'Кореспондент'маалымат баракчасында жарыялангандарда үгүттөөфактысы бар экене, эр колдун усулуу боюнча маани – маңызы изилденди.Изилдөөнүн жүрүшүндө ММКда дайым колдонулуп жүргөн үгүттөө ыкмасы барэкендиги тапталды. Жогоркулардагыларды эске алып, социялдык торчолордоРоссияга, Путинин саясатына каршы үгүт жүргүү журуп жатканы белгилүү болду.Демек, Россияга каршы маалымат согушу жүрүп жатат эсек болот.Майдандагы окуялар менен социалдык торчолорду жигердүүпайдалануучулардын ортосунда байланыш бар экенин аныктоо үчүн, Фейсбуксоциалдык торчосунда 17.02 ден 17.03.14 кө чейинке убакытта жарыяланганбилдирүүлөгө сандык изилдөө жүргүзүлдү. Кийин, анын жейин тыктарыУкраинадагы учурда болуп жаткан окуялардын тизмеги менен саалыштырылды.Жарыяларган жаңылыктарга көз салгандар, топтордун жана уюмташканбирикмелердин ММК беттериндеги жигердүүлүүгү, Украинадагы окуялардынирээттүү тизмеги менен тыгыз байланышта экендиги медиа тексттерден көрүнүптурат. Коомчулук маалымат алуу, аларды талкуулоо учун социалдык торчолордуайрыкча социалдык жана саяси чымаалуу болгон учурда абдан көп колдонушат.Бирок, майрам же эс алуу күндөрү социалдык, саяси чыңалуу көбүрөөк болуп калсаделе торчонун колдонуучулардын саны кыйла аз.Андан тышкары, социалдык торчолордун калктын социалдык жигердүүлөгүнөтаасирин тигизеерин дарилдөө максатында Фейсбук торчосун колдонгонУкраиналык айрын топторго жана коомчулукта сурап- билүү жүргүзүлдө. Ананжыйынтыгы боюнча, социалдык торчонун калктын социалдык жигердүүлүгүнөкыйыр таасири жана социалдык торчонун коомдук ой-пикирге түздөн-түз катышыбар экени анык талды. Жогорудагылардын негизинде, социалдык торчону социалдыкчыңалуудан пайдаланып, коомдук пикирди чагымчылдык менен көбүртүп –жабыртууга пайдаланып жатканы айдан ачык. Демек, социалдык медианын максатыокуядан кабар берүүдөн тышкары үгүттөө, социалдык жана саяси жарыяларга көзжазгыруу менен коомдук пикир жаратуу экени тастыкталды.Ачкыч сөздөр: cоциалдык медиа, маалымат согушу, социалдык түнкөрүш, Facebook,коом, социалдык революция, манипуляция.