Tehlikeli madde taşımacılığında riski de dikkate alan CBS temelli dinamik güzergâh belirleme

Abstract

Tehlikeli madde taşımacılığı problemi 1970'lerden beri üzerinde çalışılan bir konudur. Problem genellikle toplum ve çevre üzerindeki riskleri önleme ve kontrol etmeye yönelik olarak ele alınmış ve araştırmacılar, kullanılmak üzere çeşitli risk modelleri önermişlerdir. Tehlikeli madde taşımacılığı yıllardır resmi otoritelerin, sivil toplum örgütlerinin, bilim çevrelerinin ve taşıyıcı firmaların dikkatini çeken bir konudur. Taşıyıcı firmalar için taşımadaki riskten daha ziyade mesafe ve zaman daha fazla öneme sahiptir. Riskin yanı sıra mesafeyi en küçükleyen güzergâh seçimi taşıyıcı firmalar için önemlidir. Bu konu ile ilgili şebeke tasarımını diğer şebeke tasarımlarından ayıran neden taşınan maddedir. Bu nedenle tehlikeli maddeyi taşıyan araçlar için bir şebeke belirleme ve en uygun güzergahı bulma konusu bir özel konu olarak çalışılmalıdır. Tez çalışmasında tehlikeli madde taşımacılığı yapacak şirket ya da kamu kurumuna tüm faktörlerin (zaman, mesafe ve risk) dikkate alınabileceği CBS temelli bir karar destek aracı vasıtasıyla dinamik olarak güzergâhların belirlenmesi amaçlanmıştır. Tez çalışması için tespit edilen bölgede CBS kullanılarak tüm verilerin girildiği bir şebeke tasarlanmış, üç farklı senaryoya uygun olarak zaman, mesafe ve riskleri en küçükleyen en iyi güzergâhlar tespit edilmiştir. Riskler önce normalizasyon yöntemi ile birleştirilmiş, AHP yöntemi ile ağırlıklandırılmış risk ve ağırlıklandırılmış birleşik risk değerleri kullanılarak en iy güzergahlar üç senaryo için bulunmuştur. Ayrıca, karar vericinin isteğine uygun olarak belirlenen şebeke üzerinde zaman ve riski değişik oranlarda dikkate alan uygun güzergâhlar tespit edilmiştir. Tez çalışmasında, bir karar destek aracı olarak CBS kullanılmış ve Doğu-Güneydoğu Anadolu Bölgesinde tespit edilen bölgeye ait karayolları için zaman, mesafe ve risklere ait tüm verilerin girildiği bir şebeke oluşturulmuştur. Bu sayede belirlenen şebekede tüm olası senaryolar istenildiği kadar çıkış ve varış noktaları seçilerek uygulanabilmektedir. Aynı zamanda şebeke üzerinde tespit edilen güzergâhta ilerlenirken meydana gelebilecek anlık durumlara (terör olayı, deprem, çığ vs.) uygun olarak dinamik bir şekilde yeni güzergâh belirlenebilmektedir. Önerilen yaklaşım, sisteme ilgili coğrafik yörelere ilişkin tüm veriler girildikten sonra karar verici için istediği kadar alternatif senaryo üretip onları çözebilecek esnekliğe sahiptir.

The hazardous materials (hazmat) transportation has been studied since 1970. The hazmat transportation problem is taken into consideration in order to control the risk on population and natüre and the researchers have proposed some risk reduction models. The hazmat transportation has attracted the attention of official authorities, non-govermental organizations, academic researchers and the transportation companies for years. For transportation companies, distance and time have much more importance than risk on population and nature. The network design for hazmat transportation differs from the other kind of network designs because of the freight being transported. For this reason, designing a network and finding optimal paths for hazmat carriying vehicles must be studied as a special issue.In this study, the main aim is to propose a decision support tool by desinging GIS based network for hazmat transportation which allows finding dynamic optimal paths (which includes all factors: distance, time and risk) for the official authority and transportation company who deals with carrying hazmat. By using GIS for the chosed region in disertation study we optained a network and for 3 different scenarios we found optimal paths with respect to distance, time and risk. Three risk is unified by using normalization techniques, the weights of risks according to three different scenarios were founded by using fuzzy AHP method and optimal routhes were founded with weighted unified risk values. According to decision of the administrator, we unified time and risk with different proportions and then we founded optimal routhes.In this thesis study, a network is designed by using GIS (ArcMap 10.1) and on this network all scenarios can be studied by chosing the departure and arrival points. In this network, while a vehicle moving on a path which is found before, a new optimal path can be found due to a possible interruption such as terror incident, avalanche or earhquake on the way. The proposed model has the flexibility to solve different scenarios on different regions if all the data which belongs to that region is added to the network.