Örgütsel yaşamsallıkta izlek bağımlılığı: Alışveriş merkezleri popülâsyonu üzerine bir uygulama

Abstract

Ekolojik çalışmalar, bir örgütsel yapıyı en iyi olarak sınıflandırmaktan kaçınır. Bu bakış açısı, rekabet sürecinde diğer örgütleri geride bırakan örgütsel yapıları, en iyi olmaktan ziyade, o andaki çevresel koşullar için en ideal konumda bulunanlar olarak kabul eder. Zaman içerisinde, ideal kabul edilen bu örgütsel yapı ve süreçlerin, diğer örgütlerce de örnek alınmaya başlanmasıyla çevrenin taşıma kapasitesinin sınırları aşılır ve yeni bir seçilim süreci başlar.2000'li yıllardan sonra Türkiye'de daha çok alışveriş merkezi şeklindeki örgütlenmelerde istikrarlı bir büyüme yakalayan modern ve organize perakendecilik sektörü, günümüzde bu seçilin sürecini tecrübe etmeye başlamıştır. 1990-2000 döneminde açılan alışveriş merkezlerinin toplumda, yalnızca tüketim alışkanlıklarına değil, sosyo-kültürel yapıya da etki edebilecek kadar kabul görmesi, takip eden on yıl gibi kısa bir sürede yüzlercesinin daha hizmete girmesine neden olmuştur. Meşruiyet kazanmış bir örgüt topluluğunun tipik özelliği olan yoğunluk artışı sonucunda, alışveriş merkezleri popülasyonunda meşruiyet süreci yerini rekabet sürecine bırakmıştır. Başlangıçta sınırlı sayıdaki alışveriş merkezi için yeterli kabul edilen kaynaklara ulaşmak zorlaşmış ve bazı yatırımlar karşılıksız kalmaya başlamıştır.Büyük ölçekli maddi kaynakların kullanımıyla açılan alışveriş merkezlerinin, kârlı birer yatırım aracı olarak faaliyetlerine başlamalarında ve devam etmelerinde; konumları, sahip oldukları mağaza karmaları ve atmosferleri gibi faktörlerin önemli etkileri bulunmaktadır. Son dönemlerde, özellikle mağaza karmaları, alışveriş merkezi yatırımcılarının ve yöneticilerinin üzerinde daha fazla odaklandıkları bir alan haline gelmiştir. Akademik nitelikli çalışmalar ile pazar araştırmaları da mağaza karmalarının bu artan önemini doğrulayan bulguları ortaya koymaktadır. Bu pazarlama örgütlenmesi orijinli doktora tezi çalışmasında, örgütsel kuramlardan ve ağ düzeneği analizlerinden istifadeyle; Türkiye'deki alışveriş merkezlerinin rekabet sürecinde başarılı olabilmeleri için nasıl bir kiracı karması modeline sahip olmaları gerekir sorusuna cevap aranarak bir model ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde, yoğunluk bağımlılığı, örgütsel atalet, büyüklük ve yaş bağımlılığı gibi Türkiye'deki alışveriş merkezleri popülasyonunu analize uygun paradigmalara sahip olan popülasyon ekolojisi kuramı derinlemesine incelenmiştir. Bölüm içerisinde sırasıyla, evrimsel bakış açısı ile kuramın çevresel seçim sürecine yaptığı vurgu, yapısal atalet kavramına bakış açısı, yoğunluk, yaş ve büyüklük bağımlılığı yaklaşımları ayrı ayrı ele alınmıştır.Tezin ikinci ve üçüncü bölümlerinde perakendecilik kavramı ile tezin ana konusu konumundaki alışveriş merkezleri işlenmiştir. Her iki bölümde de, başlangıçtaki tanımsal bilgiler ve kronolojik incelemeleri küresel ve ulusal veriler eşliğindeki değerlendirmeler takip etmiştir.Alan araştırmasına yer verilen dördüncü bölümde, ağ analizlerinden faydalanılarak alışveriş merkezlerindeki mağaza karmalarına ait bir model ortaya konulmuş, çalışma sonuçlarının ve önerilerin paylaşıldığı beşinci bölümle tez tamamlanmıştır.

Ecological studies avoid classifying an organizational structure as the best. This perspective accepts the organizational structures - outdistancing other organizations during competition - as the ones in the most optimum position for the current environmental conditions rather than as being the best. In the course of time, the limits of the environment's bearing capacity are exceeded and a new selection process starts when this organizational structure and processes considered as ideal are started to be taken as an example by the other organizations as well.The modern and organized retail sector which saw a steady growth in the organizations mostly in a form of mall in Turkey after 2000s started to experience this selection process nowadays. The malls opened in the period of 1990-2000 were accepted in the community as enough to affect not only consumption habits but also socio-cultural structure and this acceptance resulted in hundreds of other malls to go into service within the following ten years. As a result of intensity increase which is the typical characteristics of an organization community gained legitimacy, the legitimacy process in the mall population gave its place to competition process. At the beginning it has become difficult to reach the resources considered enough for the limited number of malls and some investments made no returns.The factors such as location, store mixture and atmosphere are very important for the malls - which are opened with large scaled cash resources - to go into action and continue as profitable investments. Recently, especially the store mixtures became an area on which mall investors and executives focus much more. Academic character studies and market surveys also reveal findings that confirm the increasing importance of the store mixtures. In this marketing organization originated PhD thesis study, an answer on what kind of a tenant mixture model the malls in Turkey need in order to be successful in the competition process was sought by using organizational theories and network mechanism analyses and then it was attempted to develop a model in this sense. In the first part of the study, the population ecology theory that is considered to have the paradigms such as intensity dependency, organizational inaction, size and age dependency appropriate to analyze the shopping mall population in Turkey is reviewed in depth. The theory's emphasis on the environmental selection process through an evolutionary perspective, its point of view for the concept of structural inaction and as well as the concentration, age and size dependency approaches are respectively discussed in the very part on an individual basis.The concept of retail and the thesis' main subject, namely malls, are studied in the second and third parts of the thesis. In both parts, the evaluations in company with the global and national data are carried out after the initial definitional information and chronological examinations.In the fourth section on the field survey, a model for the store mixtures in the malls is developed by using network analyses. The thesis is concluded with the fifth part that contains the study results and recommendations.