Fen lisesi biyoloji ders kitaplarındaki metaforların, analojilerin ve teleolojilerin incelenmesi

Abstract

Metaforlar, analojiler ve teleolojiler bilimsel dil ile sınırlı olmayan, günlük hayatımızda da kendimizi ifade etmek için birçok kez başvurduğumuz dil araçlarıdır. Biyoloji biliminde özellikle `Hücre` konusunda ve `Mikroskobik` düzeyde birçok kavram için metafor, analoji ve teleoloji kullanılmaktadır. Dolayısıyla soyut kavramların oldukça fazla olduğu ders kitaplarında bu tarz ifadelerin olmadığı bir anlatım düşünülememektedir. Bu çalışmanın amacı, 2019-2020 öğretim yılında Türkiye'deki fen liselerinde okutulmakta olan 9., 10., 11. ve 12. sınıf biyoloji ders kitaplarındaki metafor, analoji ve teleolojileri incelemek ve verileri sınıflandırmaktır. Çalışma nitel araştırma yöntemine dayanmakta olup, çalışmada doküman inceleme tekniği kullanılmıştır. Ders kitaplarından elde edilen verileri sınıflandırmak için betimsel analiz ve içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Fen lisesi biyoloji ders kitaplarında metaforlar, analojiler ve teleolojilerin frekansları belirlenmiş ve sınıflandırılmıştır. Hedef kavramlar incelendiğinde bu tarz ifadelerin özellikle mikroskobik düzeyde olan `hücre` kavramıyla ilgili kullanıldığı görülmüştür. `İnsan Fizyolojisi` konularında ve sub-mikroskobik düzeyde olan kavramlarla ilgili de sıklıkla çeşitli metafor ve analoji tespit edilmiştir. Ders kitaplarında analoji, metafor ve teleoloji kategorileri arasından en fazla metaforlara rastlanmıştır. Metafor, analoji ve teleolojiler düşünüldüğünde toplamda 2034 veri elde edilmiştir ve bu sayı düşünüldüğünde biyoloji bilimindeki kavramların tamamen yalın bir dil ile aktarılması, yazıları silinmiş bir kitabı kullanmaya çalışmaya benzer. Kitaplarda eğitsel araç olarak ve dilimizde iletişim aracı olarak metaforlar, analojiler ve teleolojiler vardır ve olmaya devam edecektir. Dikkat edilmesi gereken bazı hususlar ise, bu açıklamaların ne olduğundan ve ne olmadığından ilgili kişilerin haberdar edilmesi ve muhataplarda kavram yanılgılarının oluşmasına sebep olacak şekilde kullanılmaması, öğrenmeyi olumlu etkileyecek şekilde kullanılmasıdır.Anahtar Kelimeler: metafor, analoji, teleoloji, ders kitabı, biyoloji eğitimi, dil

Metaphors, analogies and teleologies are language tools that are not limited to scientific language and that we use many times to express ourselves in our daily lives. In biology, metaphors, analogies and teleology are used for many concepts, especially on the subject of `Cell` and at the `Microscopic` level. Therefore, it is not possible to think of an expression without such expressions in the textbooks where abstract concepts are quite abundant.The aim of this study is to examine the metaphors, analogies and teleologies in the 9th, 10th, 11th and 12th grade biology textbooks in science high schools in Turkey in the 2019-2020 academic year and to classify the data. The study is based on qualitative research method and document analysis technique was used in the study. Descriptive analysis and content analysis methods were used to classify the data obtained from the textbooks. Frequencies of metaphors, analogies and teleologies were determined and classified in science high school biology textbooks. When the target concepts were examined, it was seen that such expressions were used especially in relation to the concept of `cell`, which is at the microscopic level. Various metaphors and analogies have been frequently identified in the subjects of `Human Physiology` and concepts at the sub-microscopic level. Among the categories of analogy, metaphor and teleology, metaphors were found the most in the textbooks. When metaphors, analogies and teleologies are considered, a total of 2034 data have been obtained, and when this number is considered, conveying the concepts in biology in a plain language is like trying to use a book whose texts have been deleted. There are and will continue to be metaphors, analogies and teleologies as educational tools in the books and as a means of communication in our language. Some points to be considered are that these explanations should be informed about what they are and what they are not, and they should not be used in a way that would cause misconceptions in the interlocutors, but in a way that would affect learning positively.Keywords: metaphor, analogy, teleology, textbook, biology education, language