Sarı Abdullâh Efendi'nin Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî'si, III. Cilt (İnceleme-Metin)

Abstract

Bu çalışmanın ana konusunu XVII. yüzyıl müelliflerinden Sarı Abdullah Efendi'nin (ö. 1071/1661) Mevlânâ'nın (ö. 672/1273) Mesnevî'sinin birinci cildi üzerine yazdığı Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî isimli şerhi oluşturmaktadır. Sarı Abdullah yaşadığı dönemin Bayramî-Melamî, Celvetî ve Mevlevî muhitlerini yakından idrak etmiş, çeşitli devlet görevlerinde bulunmuş, Sadrazam Halil Paşa (ö. 1038/1629) ile birlikte birçok sefere katılmış, yazdığı eserlerle hem Melamîlik tarihi açısından hem edebiyat, tasavvuf ve tarih alanlarına yaptığı katkılar dolayısıyla önde gelen müelliflerinden biri olmuştur. Mesnevî şerhi Sarı Abdullah Efendi'nin Bayramî Melamîliğinin ilkeleri çerçevesinde tasavvufun konu ve kavramlarına bakışını yansıtan, bununla birlikte kültürel ve sosyal unsurlar açısından zengin malzeme sunan eseridir. Çalışmada Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî'nin -1284 tarihli Matbaa-i Âmire baskısına göre üçüncü cildinin- Cevrî (ö. 1065/1654) tarafından istinsah edilen ve müellif tarafından tashih edildiği düşünülen Süleymaniye Kütüphanesi Fazıl Ahmed Paşa Bölümü 740 numaradaki nüshası (203b-297b varaklar arası) esas alınarak transkripsiyonlu metni sunulmuştur. Teze konu olan kısım Mesnevî'nin 1951-2773. (1978-2811.) beyitleri arasını kapsamaktadır. Bu çerçevede eserde yer alan Arapça ve Farsça metinlerin tercümesi verilerek metnin kaynakları ortaya koyulmaya, muhteva açısından metnin Mesnevî şerhi literatürüne katkısı tespit edilmeye çalışılmış, ayrıca eserin edebî özellikleri, dil ve üslûbu ile müellifin şerh metodu incelenmiştir.

The main subject of this study is the commentary named Cevāhir-i Bevāhir-i Mesnevį written by Sari Abdullah Efendi (d. 1071/1661), one of the 17th-century authors, on the first volume of Mevlānā's (d. 672/1273) Mesnevį. Sari Abdullah had an intimate understanding of the Bayramī-Melamī, Celvetī, and Mevlevī milieus of his time. He undertook various bureaucratic positions and participated in many expeditions with Grand Vizier Halil Pasha (d. 1038/1629). His works made him one of the prominent authors for the history of Malāmiyya and the fields of literature, tasawwuf and history. Mesnevį commentary of Sari Abdullah reflects his perspective on the subjects and concepts of Sufism within the framework of the principles of Bayramīyya-Malāmiyya and also offers rich material in terms of cultural and social elements. This study presents the transcription of the text of Cevāhir-i Bevāhir-i Mesnevį based on the manuscript copied by Cevrī (d. 1065/1654) and considered to be corrected by the author himself. This manuscript is registered under number 740 in the Collection of Fazıl Ahmed Paşa at Süleymaniye Library (between 203b-297b), and it corresponds to the third volume of the Matbaa-i Āmire edition of 1284. The part subject to the thesis covers the 1951-2773th (1978-2811th) couplets of Mesnevi. Within this framework, the present study attempts to reveal the sources of the text by giving translations of the Arabic and Persian passages. In addition, by analysing the content of the text, the study deciphers the contributions of Sari Abdullah to the commentary literature on Mesnevį. It also examines the literary features, language and style of the text with the commentary method of the author.