Nehcü'l- Ferâdîs'te eşdizimlilik

Abstract

Birdilin sözvarlığıiçerisinde sözcük ve sözcüklerin biraraya gelerekoluşturduklarıöbek şeklinde yapılarmevcuttur.Atasözleri,kalıp sözler,deyimler,birleşiksözcükler,serbestbirleşmelerveeşdizimleriiçinealanbuöbekyapılardilinenönemliunsurlarındandır.Dilin,tarihineışıktutanbusözcükvesözcükbirleşmeleri,toplumuntarihininyanındaekonomik,sosyal,siyasalvekültürelbütünyaşamsalfaaliyetlerinigeçmiştengeleceğetaşıyanköprü vazifesigörmektedir.Bu çalışmanın konusunu oluşturan ve sözvarlığının önemliunsurlarından biriolan eşdizimlerfarklıyaklaşımlarıbenimseyen araştırmacılar tarafından farklışekillerde tanımlanmış veincelenmiştir.Eşdizimlerintespitindesıklıktemelliyaklaşım veanlam temelliyaklaşım olmak üzere ikitemelyaklaşım kullanılmaktdır.Sıklık temelliyaklaşım,metiniçerisindebelirlibirmesafedebiraradakullanılmaeğilimigösterenbirleşmelerieşdizim olarakifadeetmekte,sözcükbirleşmelerini,metinveyaderlemiçindebirliktelikkullanımıensıkolanbirleşmelerdenenazolanbirleşmeleredoğruderecelendirmektedir.Buderecelendirmeyegörekullanım sıklığıfazlaolanbirleşmelereşdizim olaraknitelendirilmektedir.Anlam temelliyaklaşımı(sözcükseçiminedayalıyaklaşım)benimseyenaraştırmacılar,eşdizimlerianlamsalboyutuyladeyimselleşmeölçeğinegöreincelerler.Eşdizimleri,sözcükbirleşmeleribaşlığınınbirkategorisiolarakdeğerlendirerek diğer sözcük birleşmelerinden ayırabilecekleribirtakımölçütlerönesürerler.Buölçütlerdoğrultusundaeşdizimin,serbestsözcükbirleşmeleriiledeyimlerarasındabulanıkbiralandayeraldığınıdilegetirirler.Eşdizimlerin tespitinde kullanım sıklığından ziyâde birimler arasındakianlamsalilişkilereodaklanmışlardır.YapılançalışmanınbirincibölümündeeserinkalemealındığıHarezm Türkçesinindilözelliklerindenbahsedilerekdöneminönemlieserleriüzerinekısacabilgilerverilmiş,Nehcü'l-Ferâdîs'indili,üslubu,konusu,nüshalarıhakkında ayrıntılıbilgilerverilmiştir.Kuramsalçerçevedenbahsedilenikincibölümdeönceliklesözvarlığındanbahsedilmiş,sonrasında fiil ve fiillerin sınıflandırılması, bağdaşıklık/bağdaşmakavramlarındansözedilmiştir.Eşdizim kavramınageçmedenönceeşdizimide kapsayan sözcük birleşmelerinin sınıflandırılmasından bahsedilmiştir.Dahasonraeşdizimlerinalayazınındakitanımlarına,özelliklerine,kavramıngelişim çizgisine,kavram üzerineyapılansınıflandırmalaravealanyazınındaeşdizimlerinsaptanmasınayönelikkullanılanyaklaşımlarayerverilmiştir.Çalışmanın inceleme kısmınıoluşturan üçüncü bölümde Anlam TemelliYaklaşım temel alınarak Nehcü'l-Ferâdîs'teki isim+fiil birleşmelerininoluşturduğueşdizimselbirlikteliklertespitedilmiştir.Tespitedileneşdizimler,kullanıldığıisim ile birlikte ortaya çıkardığıanlam alanına göre farklıkategorilereayrılmıştı

Withinthevocabularyofalanguage,therearestructuresintheform ofphrases thatword and words come togetherto form.These phrasestructures,whichincludeproverbs,routines,idioms,compoundwords,freecombinationsandcollocations,arethemostimportantelementsoflanguage.Thesewordsandcombinationsofwordsthatshedlightonthehistoryoflanguageserveasabridgethatcarriesalleconomic,social,politicalandculturalvitalactivitiesfrom thepasttothefutureinadditiontothehistoryofsociety.Thecollocationsthatform thesubjectofthisstudyandareoneoftheimportantelementsofthevocabularyhavebeendefinedandstudiedindifferentwaysbyresearcherswhoadoptdifferentapproaches.Twobasicapproaches,frequency-basedapproachandsemantic-basedapproach,areusedtodeterminethecollocations.Thefrequency-basedapproachreferstocombinationsthattendtobeusedtogetheratacertaindistancewithinthetextascollocations,andrateswordcompoundingtowardscombinationsthataretheleastcommontouseofconjunctionswithintextorthecorpus.Accordingtothisrating,thecombinationswithahighfrequencyofuseareconsideredascollocations.Adoptingasemanticapproach(aword-basedapproach),theresearchersexaminethecollocationsbysemanticdimensionandidiomaticscale.Theyconsidercollocationsasacategoryofthewordcombinationstitleandproposeanumberofcriteriathattheycandistinguishfrom otherwordcombinations.Inlinewiththesecriteria,theysaythatcollocationsarelocatedinablurredareabetweenfreewordcombinationsandidioms.Theyfocusedonsemanticrelationsbetweenunitsratherthanthefrequencyofuseinthedetectionofcollocations.Inthefirstpartofthestudy,thelanguagecharacteristicsofKhorezmianTurkiclanguage,wheretheworkwaswritten,werebrieflygivenontheimportantworksoftheperiodanddetailedinformationaboutthelanguage,style,subjectandcopiesofNehcü'l-Ferâdîs was given.In the second part,which mentioned thetheoreticalframework,thevocabularywasmentionedfirst,andthentheclassificationofverbandverbs,theconceptsofcohesion/accordwerementioned.Beforemovingontotheconceptofcollocation,itwasmentionedthatwordcombinationsincludingcollocationswereclassified.Then,thedefinitions,characteristicsofthecollocationsattheliterature,developmentlineoftheconcept,classificationsontheconceptandapproachesusedtodetectthecollocationsattheliteraturearegiven.Inthethirdpartofthestudy,VIIwhich constitutes the analysis part of the study,the collocationalconjunctionsformedbynoun+verbcombinationsinNehcü'l-FerâdîsweredeterminedbasedontheSemanticApproach.Theidentifiedcollocationsaredividedintodifferentcategoriesaccordingtothemeaningareaitrevealswiththenounitisused.