Türkiye'nin önemli ticaret ortağı ülkelerdeki ekonomik gelişmelerin Türkiye ekonomik büyümesi üzerine etkileri

Abstract

Ülke ekonomilerinin gelişmesinde ve toplum refahının artırılmasında dış ticaret önemli bir role sahiptir. Ülkelerin üretim maliyetlerini ve fiyatlarını etkileyen olumsuzluklar dış ticaret kanalı ile ticaret ortağı olan ülkelerde dışsal şoklara neden olmaktadır. Bu doğrultuda çalışmada Türkiye'nin önemli ticaret ortağı olan ülkelerde yaşanan dışsal şokların Türkiye'nin ekonomik büyümesi üzerindeki etkisi incelenerek iş çevrimlerine neden olup olmadığı ve senkronizasyonun varlığının araştırılması amaçlanmaktadır. Çalışmanın amprik analizinde Türkiye ve dış ticaretinde önemli paya sahip ABD, Almanya, İngiltere, Rusya, Çin, İtalya ile Ortadoğu ülkeleri olan Birleşik Arap Emirlikleri ve Irak'a ait 1989-2019 dönemine ilişkin yıllık verilerle Zaman Serisi Analizi gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda ele alınan ülkelerin her biri için petrol fiyatı, kişibaşına GSYH, sermaye, işgücü, döviz kuru, doğrudan yabancı sermaye yatırımları, GSYH deflatörü, dışa açıklık ve net ihracat (NX) bağımsız değişkenlerinin yer aldığı modeller ARDL ve Varyans Ayrıştırması yöntemleriyle tahmin edilmiştir. Herbir ülkeye ait ARDL modellerinde elde edilen bulgular tüm ülkeler için aynı sonuçlara ulaşıldığını göstermektedir. Buna göre araştırmaya dâhil olan ülkelerden kaynaklı kısa dönemde meydana gelen dışsal şokların uzun dönemde dengeye geldiği ve bu ülkeler ile yapılan net ticaretin kısa dönemde Türkiye'nin iş çevrimselliği üzerinde anlamlı bir etkisi söz konusu iken uzun dönemde ise anlamlı bir etkiye sahip olmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının Türkiye'nin kişibaşına GSYH'sı üzerindeki olumlu etkisi ile sermaye ve istihdam yaratarak reel iş çevrimleri üzerinde olumlu etki yarattığı tespit edilmiştir. İlaveten Türkiye'nin GSYH değerinin ticaret yaptığı ülkelerle aynı oranda gerçekleşmemesi ve bu ülkelere ait üretim, tüketim ve yatırım faktörlerinden Türkiye'nin daha fazla etkilenmesi nedeniyle senkronize olmadığı buna karşın küresel ticaretteki önemli konumu nedeniyle senkronize olduğu kabul edilmiştir. Diğer yandan Varyans Ayrıştırması analizinden elde edilen bulgulara göre herbir ülkeye ait bağımsız değişkenlerin etkisinin farklı olduğu görülmektedir. Buna karşın genel anlamda Türkiye'nin kişibaşı GSHY'sı üzerinde ticaret ortağı ülkelerin emek değişkeninin en önemli etkiye sahip olduğu görülmektedir.

Foreign trade has an important role in the development of national economies and increasing the welfare of society. Negativities affecting the production costs and prices of countries cause external shocks that cause conjunctural fluctuations in other countries through the foreign trade channel. In this study, it was aimed to determine whether external stocks lead to business cycle and the presence of synchronization by examining the impact of the shocks of Turkey's important trade partners on the economic growth of Turkey. The application section consists of the estimation of the model that belongs to eight countries based on ARDL and Variance Decomposition analysis within the scope of time series analysis. Accordingly, in the analysis made with the ARDL method, the annual data of 6 selected countries as important trade partners and two Middle Eastern countries for the period 1989-2019 were taken. According to the results, the shocks that occur in the short term for all countries involved in the research was seen to get into a state of balance in the long term and it was determined to be positive or negative significant effects of net trade made with these countries on Turkey's business cycle in the short term; however, it was as certained in the long term that there was no effect of the net trade on the business cycle. In addition, Turkey was asynchrony due to the fact that Turkey's GDP was more different rate compared with GDP of its trade partners and Turkey was affected by production, consumption and investment factors of the partners; however, Turkey was determined to be synchronous due to its position in global trade. In order to determine the causality relationship between the variables used in the analysis, the second stage was carried out with the Analysis of Variance Decomposition. According to the obtained findings in the context of trade made with the aforementioned countries; exchange rate, net exports, and foreign direct investment provided significant contributions to GDP of Turkey, while it was observed that the increase in oil prices adversely affected the GDP by increasing the deficit.