Erken dönem İslam tarihi yazımı üzerine oryantalist yaklaşımlar: Fred M. Donner örneği

Abstract

Bu çalışma, Amerikalı oryantalist Fred M. Donner'ın erken dönem İslam tarihyazımına yaklaşımlarını inceler. Çalışmamız, onun özellikle erken dönem İslam tarihyazımının düşünsel bağlamını oluşturan Kur'an ve hadis metinlerine yönelik görüşlerini ve iddialarını ele alır. Çalışmamız öncelikle Kur'an metninin tarihi, Kur'an ve hadis literatürü arasındaki ilişkiyi; bu ilişkiyi temellendirmek için Kur'an ve hadisin takva anlayışını; takvanın bir meşrulaştırma formu olarak dini ve siyasi meselelerde kullanımını ele alır. Daha sonra, erken dönem İslam tarihinin klasik kaynakları ve bunlarda öne çıkan temaları, rivayetler için oluşturduğu temalarının dönüşümü ve güvenilirliği, rivayetlerin tarihselleştirilmesi, erken dönem İslam tarihyazımı okulları, kronolojik şemaların gelişimi ve erken dönem İslam tarihyazımının bazı biçimsel ve yapısal özellikleri üzerinde durur. Temelde Donner'ın yaklaşımını ele aldığımız tezimiz John Wansbrough, Albrecht Noth, Michael Cook, Patricia Crone, Ignaz Goldziher, Julius Wellhausen, Gautier H. A. Juynboll ve Hamilton A. R. Gibb gibi oryantalistlerin erken dönem İslam tarihyazımına dair geliştirmiş oldukları metodolojiyi ortaya koymak bakımından önem arz etmektedir.Bu çalışmanın en temel amacı; Donner'ın `Müslümanlar ilk defa niçin ve ne zaman tarih yazma kararına ve bilincine vardılar?` ve `Tarihyazımı meselesine başladıktan sonra bu yazım geleneğini ayrıntılarıyla nasıl devam ettirdiler?` sorularına verdiği cevaplar doğrultusunda, onun erken dönem İslam tarihyazımına dair yaklaşımlarını tespit ederek değerlendirmektir. Çalışmamız, Donner'ın erken dönem İslam tarihyazımı ile ilgili yapmış olduğu çalışmaların temel hedefinin, İslam toplumundaki tarihyazım geleneğinin başlangıcını, uygun olan tarihsel bağlama yerleştirmek ve İslam'ın kökenine dair rivayetlerin yapısını anlamak için bir temel sağlamak olduğunu ortaya çıkarmıştır. Donner, erken dönemdeki inananları tarihyazımına sevk eden dinamikleri, kendine özgü bir metotla tespit ederek değerlendirmektedir. Ancak bunu, özellikle Wansbrough'nın Kur'an ve hadis hakkındaki görüşleri, Noth'un klasik İslam tarihi kaynaklarına yaklaşımları ve Wellhausen'ın farklı yerel tarihyazımı okulları tezlerine göndermede bulunarak yapmaktadır.Anahtar Kelimeler: İslam Tarihyazımı, Erken Dönem, Fred M. Donner, Oryantalizm, Temalar, Meşrulaştırma, Kaynaklar, Kronoloji, Kur'an, Hadis

This study examines approaches of American orientalist Fred M. Donner to early Islamic historiography. It deals with his views and claims regarding the Qur`an and the Hadith texts, which he argues constitute the intellectual context of early Islamic historical writing. Our study first discusses the date of the Qur`anic text, the question of the relationship between the Qur'an and the Hadith literature; the Qur'an and the Hadith on piety, and the use of piety as a form of legitimation in matters of religious and political leadership. It then addresses classical compilations of early Islamic history and prominent themes in these compilations, transformation and authenticity of narrative themes, historicization of narrative accounts, historiographical schools of early Islam, development of chronological schemes and some formal and structural characteristics of early Islamic historiography. Our thesis, which basically discusses Donner's approaches, is important in terms of revealing the methodology developed on early Islamic historiography by orientalists such as John Wansbrough, Albrecht Noth, Michael Cook, Patricia Crone, Ignaz Goldziher, Julius Wellhausen, Gautier H. A. Juynboll and Hamilton A. R. Gibb.The main aim of this study is to determine and evaluate Donner's approaches to early Islamic historiography in line with his answers to the questions he asked: `Why (and, therefore, when) did Muslims first decide or feel impelled to write history?` and `How did they proceed to elaborate their tradition of historical writing once they had decided to undertake doing so?` Our study reveals that the main purpose of Donner's studies on early Islamic historiography was to place the beginning of the historiography tradition in Islamic history in the appropriate historical context and to provide a basis for understanding the structure of the narrative tradition about the origin of Islam. He identifies and evaluates the dynamics that led early believers to historiography with a distinctive method. However, while doing this, he refers specifically to Wansbrough's views on the Qur'an and hadith, Noth's approaches to classical Islamic history sources, and Wellhausen's thesis of different local historiographical schools.Key Words: Islamic Historical Writing, Early Islam, Fred M. Donner, Orientalism, Themes, Legitimation, Sources, Chronology, Qur'an, Hadith