BİR TEMEL HAK GARANTİSİ OLARAK KİŞİ ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLİĞİ HAKKI

Abstract

Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı kişinin fiziki hareket serbestisini koruyan bir temel haktır. Kişinin serbest dolaşım hakkı ya da kişinin özgürlüğünden yoksun bırakıldığı durumlarda maruz kaldığı muamele kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının konusunu teşkil etmez. Kişinin özgürlük ve güvenlik hakkından yoksun bırakılması ile serbest dolaşım hakkından yoksun bırakılması arasındaki farkı tayin etmek her zaman çok kolay değildir. Zira bu ikisi arasında yalnızca yoğunluk farkı bulunmaktadır. Kişinin özgürlüğünden yoksun bırakıldığının söylenebilmesi için somut olayın özelliklerine bakılır.Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı demokratik bir toplumda vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Bu nedenle, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, diğer bazı bölgesel nitelikli insan hakları bildirileri gibi pek çok uluslararası belgede ve anayasalarda düzenlenmiştir. Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı Türk Anayasası'nın da 19. maddesinde hüküm altına alınmıştır. Anayasa'nın 19. maddesi ve konunun düzenlendiği Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 5. maddesi benzer bir biçimde düzenlenmiştir. Her iki düzenlemede de kişi özgürlüğünün sınırlanabileceği haller sınırlayıcı bir biçimde sayılmıştır. Bunlar; yetkili bir mahkemenin verdiği mahkûmiyet kararı sonrasında, mahkeme kararına uymama sebebiyle veya yükümlülüğün yerine getirilmesini sağlamak amacıyla, suç şüphesi nedeniyle yetkili merci önüne çıkarılmak amacıyla, gözetim veya eğitim amacıyla küçüklerin, bulaşıcı hastalığı olanların, akıl hastalarının, alkoliklerin, uyuşturucu bağımlılarının ve serserilerin ve son olarak ülkeye izinsiz girişin önlenmesi veya sınırdışı ve geri verme amacıyla kişinin özgürlüğünden yoksun bırakılmasıdır. Bu sebeplerden birine uygunluk, ilgili tutmanın hukuka uygun kabul edilebilmesi için yeterli değildir. Söz konusu işlemin kanunda öngörülen usule uygun olması da aranır. Anayasa'nın 19 ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 5. maddelerinde kişi özgürlüğünden yoksun bırakılanların hakları da düzenlenmiştir. Bunlar; anladığı dilde derhal bilgilendirilme hakkı, derhal bir hâkim önüne çıkarılma hakkı, mahkemeye başvurma hakkı, haksız yere özgürlüklerinden yoksun bırakılanlar için tazminat hakkı ve Anayasanın 19/7 ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 5/1-c bendi uyarınca özgürlüklerinden yoksun bırakılanlar için makul sürede yargılanma ve yargılama sırasında salıverilme hakkıdır. Burada bahsi geçen haklardan bazıları adil yargılanma hakkı kapsamında değerlendirilebilecek ise de özgürlük ve güvenlik hakkının öneminden dolayı özel olarak düzenlenmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Kişi özgürlüğü ve güvenliği, Habeas Corpus, tutuklama, tutulanı koruyucu haklar, tazminat.

The right to liberty and security of the person contemplates individual liberty in its classic sense; `physical liberty of the person`. It is concerned with the deprivation of the liberty and not with mere restrictions on freedom of movement nor with treatment or conditions. The distinction between the right to liberty and security of the person and freedom of movement is not always easy to identify since the difference is intensity of the intervention and not one of nature or substance. In determining whether the level of restraint involved amounts to a deprivation of the liberty, a whole range of criteria such as the type, duration, effects and manner of implementation of the measure in question should be taken account. The right to liberty and security of the person is one of the fundamental principles of a democratic society and that is why it has been a subject to many international human rights instruments such as Universal Declaration of Human Rights, International Covenant on Civil and Political Rights, European Convention on Human Rights, Charter of Fundamental Rights of the European Union, other regional human rights instruments and constitutions. The right to liberty and security of the person is guaranteed in the 19th article of the Turkish Constitution.Article 19 of the Turkish Constitution is designed alike the article 5th of the European Convention on Human Rights. After establishing the right to liberty and security of the person, they both have a list of six types of situations in which deprivation of liberty is permissible. These are; the lawful detention of a person after conviction by a competent court, detention for non-compliance with obligations, detention on remand, detention of minors for the purpose of educational supervision or the purpose of bringing him before the competent legal authority, the lawful detention of persons for the prevention of the spreading of infectious diseases, of persons of unsound mind, alcoholics or drug addicts or vagrants and finally the lawful arrest or detention of a person to prevent his effecting an unauthorized entry into the country or of a person against whose action is being taken with a view to deportation or extradition. These two provisions also have two overriding requirements. The first requirement is that any deprivation of liberty must be in accordance with a procedure prescribed by law. The second requirement is that it must be lawful. The provisions of the article 5th of the ECHR and article 19 of the Turkish Constitution also provide certain guarantees to persons deprived of their liberty; to notification of the reasons adduced by the authorities, to take proceedings to test the lawfulness of detention, to compensation where there has been a violation of the Article and for those deprived of their liberty under article 5/1-c and 19/7 to be brought promptly before a judge and to trial within a reasonable time or to release pending trial. Here can be said that there is some replication with the provisions of the right to fair trial, but the right to liberty and security of the person requires there to be special diligence on the part of authorities in respect of persons who have been deprived of their liberty. Keywords: Liberty and security of the person, Habeas Corpus, detention, rights of the detainee, compensation.