Tanzimat sonrası Osmanlı uygulamasında haksız fiil sorumluluğu

Abstract

Tanzimat ile birlikte Osmanlı Devleti hukuk ve yargı sisteminde birtakım değişikliklere gitmiştir. Bu kapsamda fıkhi birikim kanunlaştırılmaya başlanmıştır. Fıkhi açıdan ele alınıp tartışılan ve bugün haksız fiil sorumluluğu kapsamında ifade edilen konular da Tanzimat Dönemi'nde kanun metni hâline getirilmiştir. Çalışmamızda Hanefî fıkhında haksız fiil sorumluluğunu ele alarak konu özelinde Osmanlı Devleti'nin fıkhi birikimi nasıl kanunlaştırdığını ve bunları nasıl uyguladığını tespit etmeye çalıştık. Bunun için öncelikle Tanzimat ve sonrasındaki süreci anlamaya gayret edip kanunlaştırma olgusu üzerinde durduk. Haksız fiil sorumluluğunun Tanzimat ve sonrası dönemdeki uygulamasını görmek için kanun metinleri ile birlikte kanunların uygulandığı mahkemelere ait dava kayıtlarını inceledik. Gerektiğinde arşiv kayıtlarına da müracaat ettik. Buralardan elde ettiğimiz verileri işlediğimizde Tanzimat ve sonrasında haksız fiil sorumluluğu açısından Hanefî fıkhına bağlı kalındığını gördük. Kanunlaştırma esnasında Hanefîliğe ait bazı klasik görüşlere yer verilmediğini söyleyebiliriz. Lakin bu, kanunlaştırmanın etkisinden ziyade mezhebin toplumsal ihtiyaçları dikkate alarak yeni olay ve olgular karşısında hareket kabiliyeti sunan sisteminden kaynaklanmaktadır. Zaman içerisinde birçok aklın süzgecinden geçerek tutarlılığını korumuş olan bu sistem, Tanzimat ve sonrası dönemde de kendini göstermektedir.

A number of changes were made in the Ottoman Empire's legal and judicial systems along with the Tanzimat Era. Within this context, the accumulation of Islamic jurisprudence started to be legislated and certain regulations were made in the judiciary system. Matters which are addressed and discussed within the scope of the fiqh (Islamic Jurisprudence) and which are stated as part of tort liability in today's world were turned into law texts during the Tanzimat Era. In this study, by discussing tort liability in Hanafi fiqh, it is tried to be determined how Ottoman Empire legislated the accumulation of Islamic jurisprudence and how these laws were applied specific to the subject. For this reason, we primarily tried to analyse the period during and after Tanzimat Era, and then the phenomenon of legislation is emphasized. In order to see the application of tort liability during and after the Tanzimat Era, along with the law texts, we examined the records of cases in the courts where the laws were applied. We had recourse to archival records when necessary. When the data obtained from these were processed, it is understood that Hanafi fiqh was abided by in terms of tort liability during and after the Tanzimat Era. It can be said that some classical views of Hanafism underwent a change during legislation. However, this change originated from the system of the Hanafi School, which provides flexibility towards new circumstances and phenomena considering the social requirements rather than effects of legislation. This system, which preserved its consistency by filtering out of time and many different minds, was also used during and after the Tanzimat Era.