Başörtüsü giymeyi bırakan üniversite mezunu ve çalışan kadınlar üzerine nitel bir araştırma

Abstract

Bu çalışma, hayatlarının belirli bir döneminde başörtüsü giymiş, fakat ilerleyen dönemlerde çeşitli sebeplerden ötürü başörtüsü giymeyi bırakmış üniversite mezunu ve çalışan kadınların bu kararını, onların tecrübeleri üzerinden anlamayı hedeflemiştir. Çalışmanın amaç ve hedefleriyle uyumlu bir şekilde anlayıcı-yorumlayıcı sosyoloji geleneği teorik yaklaşım olarak; fenomenolojik (olgubilim) deseni de araştırma deseni olarak belirlenmiştir. Nitel bir araştırma olan bu çalışmanın amaç ve hedefleri doğrultusunda, tez için belirlenen kriterlere uygun olan 22 kadın katılımcıyla bu sürecin öncesi, esnası ve sonrasını kapsayacak şekilde derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Bu mülakatlarla toplanan veriler, MAXQDA programından faydalanılarak analiz edilmiş ve belirlenen tema ve kodların ışığında ve yeri geldiğinde literatürde ilgili çalışmalara da atıflar yapılarak yorumlar ve değerlendirmelerde bulunulmuştur. Araştırmaya katılan kadınların hepsinin belirli ölçüde muhafazakâr bir yapı arz eden ailelerden geldikleri ve hepsinin farklı şekillerde de olsa dinî eğitim aldıkları görülmüştür. Kadınların başörtüsü giymeye başlamasında farklı etkenlerin etkili olduğu, ancak genelde kendi istekleri ve iradelerinin dışında başladıkları saptanmıştır. Kadınların başörtüsü giymeyi bırakmasında, bu tezde başörtüsünün temsil-kimlik ağırlığı olarak kavramlaştırılan faktör başta olmak üzere muhtelif sebeplerden başörtüsü giymeyi bıraktıkları anlaşılmıştır. Kadınların başörtüsü giymeyi bıraktıktan sonra din ile ilişkilerinin de çeşitlilik göstererek dört farklı boyutta tezahür ettiği tespit edilmiştir. Kadınların bu kararının ardından çevrelerinden aldıkları tepkilerin temelinde benimsenen hayat tarzının ve/veya ideolojinin etkili olduğu anlaşılmıştır. Başörtüsü giymeyi bıraktıkları ilk günlerde farklı duygular yaşadıkları belirlenen katılımcıların, bu kararlarının ardından önceki döneme kıyasla yine farklı değişimler yaşadıkları, ancak en yoğun yaşadıkları değişimin bu tez kapsamında özerkleşme olarak ifade edilen değişim olduğu saptanmıştır. Son olarak, araştırmadaki katılımcıların her iki tecrübeyi de (başörtüsü giymek ve giymeyi bırakmak) yaşamış kadınlar olarak iş dünyasında işe alım sürecinden başlayarak muhtelif avantaj ve dezavantajlarla karşılaştıkları ve bu bağlamda saygınlıklarında da belirli değişimler yaşadıkları tespit edilmiştir.

This study aimed to understand the decision of university graduate and working women about stopping to wear headscarf through their own experiences. Interpretative sociological perspective and phenomenological design were determined as the theoretical approach and research design in accordance with the aims and objectives of this study. In this qualitative research, in-depth interviews which include before, during, and after stages of the process were conducted with 22 participants who met the criteria determined for the thesis. The data collected were analyzed and thematized using MAXQDA, and comments and evaluations were made in the light of the themes and codes by referring to the relevant studies in the literature. Firstly, all participants in the thesis came from families with a conservative/religious structure to a certain extent, and all of them received religious education to a certain level. There are various factors caused women to start wearing headscarf, but generally they start out of their want and will. There are also various factors caused women to stop wearing headscarf, among them the representation-identity weight of the headscarf comes first. Women's relationship with religion was also varied in four dimensions after they stopped wearing headscarf. The lifestyle and/or the ideology adopted are effective on the basis of the reactions women received from their environment after they stopped wearing headscarf. Women have experienced different emotions during the first days after they stopped wearing headscarf, and have experienced various changes compared to the previous period – among them autonomy is the most frequent. Finally, as women who lived the both experiences (to wear, and to stop wearing headscarf), they faced various advantages and disadvantages starting from the recruitment process in the business world, and in this context, they experienced certain changes in their prestige/respectability.