Çağdaş dönemde Kur'an fonetiği çalışmaları `Gânim Kaddûrî el-Hamed örneği`

Abstract

İslâm toplumu, nazil olduğu andan itibaren Kur'ân-ı Kerîm'i okuma ve muhafaza etmede üstün gayret ve özveri sergilemiştir. İlâhî kelamın fonetik çerçevesi de aynı bağlamda başlangıçta şifahî tedris ve talim tarzıyla korunmuştur. Bu özelliğini günümüze dek sürdürmesi yanında fonetik boyut, tedvîn faaliyetleriyle birlikte kıraat ve Arapça ilimlerinin kendi sistematiği içerisinde varlık kazanmıştır. Akabinde belli kavramsal bir olgunluğa erişmesi ve çeşitli faktörlerin etkisiyle âlimler Kur'an harflerinin/kelimelerinin doğru ve güzel okunmasını konu edinen, mehâricu'l-hurûf ve sıfâtu'l-hurûf temelinde yükselen ilm-i tecvidi inşa etmişler; buna bağlı olarak da nazım ve nesir formatında zengin bir literatür meydana getirmişlerdir. İşte bu sözlü ve yazılı müktesebat sayesinde muhtelif milletlerden oluşan İslâm ümmeti, Kur'an'ı ortak fonetik bir hususiyetle tilâvet etmeyi sürdürebilmişlerdir. Ancak bu ilmin Arapça ve kıraat disiplinleriyle olan yakın ilişkisinden ve edâ/icradaki bireysel özelliklerden kaynaklı olarak çeşitli teorik-pratik ihtilaflar da hep olagelmiştir.Çağdaş dönemde Kur'an fonetiği üzerine çalışmalarda bulunan araştırmacılardan Iraklı âlim Gânim Kaddûrî el-Hamed tecvid ilmi için önemli tespit, tenkit ve teklifler getirmiş bir şahsiyettir. O, söz konusu ilmin gerek üslup gerekse içeriğine, geleneksel tecvid anlayışı ile çağdaş ses bilgisinin kaynaştırıldığı yeni sayılacak bir perspektif getirmiştir. Yanı sıra dâd harfinin telaffuz sorunu, iklâb ve ihfâ-i şefevîde dudakların pozisyonu vb. güncel bazı ihtilaflar ve tecvid uygulamalarının sahihliği noktasında derinlemesine incelemelerde bulunmuştur. İşte bu çalışmada el-Hamed'in fonetiğe ilişkin olarak ortaya koyduğu bu yeni perspektifi, çağdaş fonetik çalışmalar içindeki yerinin tayini üzerinden irdelenmiştir. Bu bağlamda öncelikle fonetik bilim ve Kur'an fonetiği/tecvidin tarihçesi özetlenmiş; el-Hamed'in hayatı, ilmî mevkii ve konumuzu ilgilendiren eserleri tanıtılmıştır. Sonrasında konuşma organları, seslerin üretilişi, taksimi, tek başına ve terkip hâlinde varlık kazanan ses olaylarını kapsayan el-Hamed'in Kur'an fonetiği anlayışı değerlendirilmiştir.

The Islamic society has shown great effort and devotion in reading and preserving the Qur'an from the moment it was revealed. In the same context, the phonetic framework of the divine word was initially preserved with the oral teaching and training style. In addition to maintaining this feature until today, the phonetic dimension has gained existence within the systematic of recitation and Arabic sciences together with the tadwin activities. Subsequently, the scholars built the ʿilm al-tajwīd based on maḫāric al-ḥurūf and ṣifāt al-ḥurūf, which deals with the correct and beautiful reading of the letters/words of the Qur'an, with the effect of reaching a certain conceptual maturity and various factors; accordingly, they created a rich literature in verse and prose format. Thanks to this oral and written acquis, the Islamic Ummah consisting of various nations was able to continue to chant the Qur'an with a common phonetic characteristic. However, there have always been various theoretical-practical conflicts due to the close relationship of this science with Arabic and recitation disciplines and the individual characteristics of the practice.Iraqi scholar Ghānim Qaddūrī al-Ḥamad, one of the researchers working on the phonetics of the Qur'an in the contemporary period, is a person who has brought important determinations, criticisms and proposals for the science of tajwīd. He brought a new perspective to the style and content of the science in question, in which the traditional understanding of tajwīd and contemporary phonology were combined. Besides, the pronunciation problem of the letter ḍād (ض), the position of the lips in iḳlāb and al-iḫfāʾ al-shafawī etc. made in-depth examinations on the authenticity of some current conflicts and tajwīd practices.In this study, this new perspective of al-Hamad on phonetics is examined through the determination of its place in contemporary phonetic studies. In this context, first of all, the history of phonetic science and Qur'anic phonetics/tajwīd is summarized; al-Hamad's life, scientific position and his works related to our subject are introduced. Afterwards, al-Hamad's understanding of the phonetics of the Qur'an, which includes speech organs, the production of sounds, their division, and sound events that come into existence alone and in combination, is evaluated.