Başkurt fıkraları üzerine bir araştırma

Abstract

Fıkralar, geniş bir coğrafî alan içinde oluşup, özünü gerçek hayattan alarak günümüze kadar ulaşan halk edebiyatı ürünlerdir. Başkurt Fıkraları Üzerine Bir Araştırma adlı bu çalışmada Başqŭrt Xalıq İjadı: Kǚlämäster adlı eserde yer alan 1275 fıkra metni incelenmiştir. Çalışmada sınıflandırma yöntemi kulanılmıştır. Fıkra metinlerinde 194 şahıs tespit edilmiş, şahıslar gülme kuramları bağlamında değerlendirilmiş ve Başkurt fıkralarının şahıs kadrosu tasnif edilmiştir. Fıkralar taşıdıkları anlamlar ile toplumun yaşayış tarzı ve düşünce yapısı hakkında mesajlar verir. Başkurt fıkralarında din adamları alkolik, cahil ve yeteneksiz gösterilerek kötülenmiştir. Rusça konuşmayı bilmeyen Başkurt Türklerinin ticarette, komşuluk ilşikilerinde ve hayatlarının her alanında zorlandığı görülmüş ve Rusça bilmemek cahillik sayılmıştır. Kadınlar genellikle ev yükünü kendi üstlerine almıştır. Erkekler ise alkolik ve sorumsuz olarak karşımıza çıkmıştır. Yaşlanan ebeveynlere çocuklarının bakması beklentisi vardır. Küçüklere sevgi göstermek, büyüklere karşı saygılı olmak gibi mesajlara fıkraların genelinde rastlanmıştır. Gelin kayınvalide ilişkilerinde genellikle kayınvalidelerin zalim ve acımasız olduğu görülmüştür. Genç kızlar evlendirilirken onlara fikirlerinin sorulmadığı, damatların ise içgüveysi olarak yaşamalarının ayıplandığı karşımıza çıkmıştır. Başkurt Türklerinin cin, peri gibi görünmeyen varlıklara ve hurafelere inandıkları, muska yaptırdıkları görülmüştür. Şahıslar aracılığıyla Başkurt Türklerinin kültürleri, yaşayış tarzları, insanlarla olan ilişkileri, gelenek görenekleri, âdetleri, aile yaşantıları, akrabalık ilişkileri, komşuluk ilişkileri, hayata bakış açıları hakkında temel bilgilere ulaşılmıştır. Çalışmamızda ele alınan fıkralar ilk defa Türkiye Türkçesine aktarılan fıkralardır. Zengin bir birikimin ürünü olan fıkralar üzerine yapılan çalışmalar Türk kültürünün ortak unsurlarını ve zenginliklerini ortaya koyma bakımından önemli bir rol üstlenmektedir. Türk dünyasının ortak kültürel zenginliklerini ortaya çıkarmak için karşılaştırmalı çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bu bağlamda tez çalışmamızın Türk dünyasındaki fıkra inceleme çalışmalarına katkı sağlanması amaçlanmıştır. Anahtar kelimeler: Fıkra, Tip incelemesi, Şahıs kadrosu, Tasnif denemesi, Başkurt fıkraları.

Jokes are folk literature products that have been formed in a wide geographical area and have reached the present day by taking their essence from real-life. A Research into Başkurt anecdotes the text of 1275 clauses in the work titled `Bashkir Xalık İjadı` : Kǚlämäster was examined . Classification method was used in the study. 194 people in the anecdotes have been identified, and the characters of the Bashkir anecdotes have been classified by evaluating them in the context of laughter theories.Jokes give messages about the meanings they carry and influence the lifestyles as well as the mental perspective of people in society. In Bashkir anecdotes, religious men were aimed to be manifested in an ignorant and incapable manner. It has been observed that the Bashkir Turks, who do not speak Russian, have difficulties in trade, neighbourly relations and in every aspect of their lives, and not knowing Russian is considered ignorant. Women generally took the burden of the household on themselves. Men, on the other hand, appeared as alcoholic and irresponsible. There is an expectation that aging parents will take care of their children. Messages such as showing love to the little ones and being respectful to the elders were found throughout the jokes. In bride-mother-in-law relations, it has been seen that mother-in-laws are generally cruel and unmerciful. We have come across that young girls are not asked for their opinions when they are getting married, and that the grooms' life as in-laws is condemned. It has been seen that Bashkir Turks believed in invisible beings and superstitions such as jinn and fairy, and had amulets made.Basic information about the Bashkir Turks cultures, lifestyles, relations with people, traditions, customs, family life, kinship relations, neighbourly relations, and perspectives on life were obtained through individuals.The jokes discussed in our study are the ones that were transferred to Turkish language for the first time. Studies on jokes, which are the product of a rich accumulation, play an important role in revealing the common elements and the rich nature of Turkish culture. Comparative studies are needed to reveal the common cultural richness of the Turkish world. In this context, our thesis is aimed to contribute to the anecdote analysis studies in the Turkish world.